Αγαπητοί αδελφοί, καλημέρα!
Ας δούμε μαζί το περιεχόμενο και τις υποχρεώσεις της επισκοπικής διακονίας, τώρα που βρεθήκαμε μαζί με την αφορμή του Μορφωτικού Σεμιναρίου σας.
Ποιος είναι ο Επίσκοπος; Ας διερωτηθούμε σχετικά με την ταυτότητά μας ως ποιμένων για να είμαστε πιο ενήμεροι, γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει πανομοιότυπος κανόνας-πρότυπο για όλα τα μέρη. Το λειτούργημα του Επισκόπου προκαλεί ίλιγγο, τόσο σπουδαίο είναι το λειτούργημα που έχει αναλάβει. Χάρη στην επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, ο Επίσκοπος πρέπει να διαμορφώνεται και να συσχηματίζεται προς τον Χριστό τον αληθή Ποιμένα και Ιερέα. Αυτό σημαίνει ότι καλείται και ο άνθρωπος επίσκοπος να έχει τα χαρακτηριστικά του Ποιμένα-Χριστού και να κάνει δική του την καρδιά της Ιεροσύνης, που είναι η προσφορά της ζωής του. Ως εκ τούτου, δεν ζει για τον εαυτό του, αλλά τείνει να προσφέρει τη ζωή του χάριν των προβάτων, ιδιαίτερα των πιο αδύναμων κι εκείνων που κινδυνεύουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο επίσκοπος τρέφει αληθινή συμπόνια για τα πλήθη των αδελφών που, πολλές φορές, είναι σαν τα πρόβατα χωρίς ποιμένα (βλέπε Μάρκο 6, 34), και για όλους εκείνους που με διάφορους τρόπους έχουν τεθεί στο περιθώριο. Σας ζητώ οι πράξεις και τα λόγια σας να προσφέρουν ανακούφιση ειδικά σε όλους εκείνους που βιώνουν την περιθωριοποίηση και την υποβάθμιση. Αυτοί, περισσότερο από άλλους, έχουν την ανάγκη να νιώσουν ότι ο Κύριος, του Οποίου σεις είστε τα σκεπτόμενα χέρια, τους προτιμά.
Ποιος είναι ο Επίσκοπος; Θα ήθελα να σκιαγραφήσω μαζί σας τρία ουσιώδη χαρακτηριστικά: είναι άνθρωπος προσευχής, είναι άνθρωπος κηρύγματος και είναι άνθρωπος κοινωνίας.
Α. Άνθρωπος προσευχής. Ο Επίσκοπος είναι διάδοχος των Αποστόλων και, όπως οι Απόστολοι, καλείται από τον Ιησού να είναι μαζί Του (Βλ. Μάρκ. 3, 14). Εκεί βρίσκει τη δύναμή του και την εμπιστοσύνη του. Μαθαίνει να εμπιστεύεται τον εαυτό του στον Κύριο ενώπιον του Θυσιαστηρίου. Έτσι αναπτύσσεται μέσα του η συνειδητοποίηση ότι και το βράδυ, όταν κοιμάται, ή στη διάρκεια της ημέρας, στην κούραση και στον ιδρώτα του αγρού που καλλιεργεί, ο σπόρος μεγαλώνει (Βλ. Μάρκος 4, 26-29). Για τον Επίσκοπο, η προσευχή δεν είναι ευλάβεια, αλλά αναγκαιότητα. Όχι μια υποχρέωση μεταξύ άλλων, αλλά ένα απαραίτητο λειτούργημα μεσιτείας: κάθε μέρα πρέπει να φέρνει πρόσωπα και καταστάσεις ενώπιον του Θεού. Όπως ο Μωυσής, απλώνει τα χέρια του προς τον Ουρανό υπέρ του λαού του (Βλ. Έξοδος 17, 8-13) και είναι ικανός να επιμένει στον Κύριο (Έξοδος 33, 11-14), να διαπραγματεύεται με τον Κύριο, όπως ο Αβραάμ με την παρρησία της προσευχής. Μια προσευχή χωρίς ειλικρινή συζήτηση δεν είναι προσευχή. Είναι ο ποιμένας που προσεύχεται, κάποιος που έχει το θάρρος να διαπληκτιστεί με τον Θεό για το ποίμνιό του! Με την ενεργό προσευχή του, μετέχει στο Πάθος του Σταυρού του Κυρίου του. Ποτέ ικανοποιημένος! Σσυνεχώς επιδιώκει να εξομοιωθεί με Αυτόν, ώσπου να γίνει, όπως ο Ιησούς, θύμα και βωμός για τη σωτηρία του λαού του. Και αυτό δεν προέρχεται από το γεγονός ότι γνωρίζει πολλά πράγματα, αλλά από το γεγονός ότι γνωρίζει μόνο ένα πράγμα καθημερινά την προσευχή: «τον Ιησούν Χριστόν και τούτον εσταυρωμένον» (Α΄ Κορ. 2, 2). Είναι εύκολο να φορέσει κανείς ένα σταυρό (ή ένα εγκόλπιο) στο στήθος του, αλλά ο Κύριος μας ζητά να σηκώσουμε έναν πολύ βαρύτερο σταυρό στους ώμους μας και στην καρδιά μας: Μας ζητά να μετέχουμε στον σταυρό Του. Όταν ο Πέτρος εξηγούσε στους πιστούς τι θα έπρεπε να κάνουν οι καινούργιοι διάκονοι, πρόσθετε (και αυτό ισχύει και για εμάς, τους Επισκόπους): «Η προσευχή είναι το κήρυγμα του Λόγου»· η προσευχή στην πρώτη θέση. Θα ήθελα να θέσω σε κάθε Επίσκοπο την ερώτηση: «Πόσες φορές την ημέρα προσεύχεστε;».
Β. Άνθρωπος κηρύγματος. Ο επίσκοπος, ως διάδοχος των Αποστόλων, αισθάνεται ότι αφορά φυσικά και αυτόν η εντολή που τους δίνει ο Ιησούς: «Πηγαίνετε και κηρύξτε το Ευαγγέλιο» (Μάρκ. 16, 15). “Πηγαίνετε”. Το Ευαγγέλιο δεν κηρύσσεται από καθισμένους αλλά από πορευόμενους. Ο Επίσκοπος δεν ζει σε γραφείο, ως διαχειριστής επιχείρησης, αλλά ανάμεσα στους ανθρώπους, στους δρόμους του κόσμου, όπως ο Ιησούς. “Πηγαίνει” τον Χριστό εκεί που δεν είναι γνωστός, εκεί που είναι παραμορφωμένος και διώκεται. Και, βγαίνοντας έξω από τον εαυτό του, βρίσκει τον εαυτό του. Δεν τον ευχαριστεί η άνεση, δεν του αρέσει η ήσυχη ζωή και δεν σπαταλά τις ενέργειές του, ούτε θεωρεί τον εαυτό του πρίγκιπα. Εξαντλείται για τους άλλους, εγκαταλείποντας τον εαυτό του στην πιστότητα του Θεού. Αν ψάχνει για κοσμικούς τίτλους, δεν θα είναι ένας πραγματικός Απόστολος του Ευαγγελίου.
Και ποιος είναι ο τρόπος του κηρύγματος; Να δώσει μαρτυρία με ταπεινότητα για την αγάπη του Θεού, όπως έκανε ο Ιησούς, ο οποίος ταπεινώθηκε από αγάπη. Το κήρυγμα του Ευαγγελίου υποφέρει από τους πειρασμούς της εξουσίας, της ικανοποίησης, της γοητείας της εικόνας, της κοσμικότητας. Κοσμικότητα. Προσοχή στην κοσμικότητα. Υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να δίνεται περισσότερη προσοχή στη μορφή απ’ ό, τι στην ουσία. Nα μετατραπούμε σε ηθοποιούς μάλλον παρά σε μάρτυρες. Nα διαλύουμε τον Λόγο της σωτηρίας, ώστε να προτείνουμε ένα Ευαγγέλιο χωρίς τον σταυρωμένο και αναστημένο Ιησού. Ωστόσο, καλείστε να είστε ζωντανές μνήμες του Κυρίου, να υπενθυμίζετε στην Εκκλησία ότι να κηρύττεις σημαίνει να δίνεις τη ζωή σου, χωρίς ημίμετρα, έτοιμος να δεχθείς και την ολοκληρωτική θυσία του εαυτού σου.
Γ. Και, τρίτον, είναι άνθρωπος κοινωνίας. Ο Επίσκοπος δεν μπορεί να έχει όλες τις δωρεές, το σύνολο των χαρισμάτων (κάποιοι πιστεύουν ότι τα έχουν… μικροπράγματα!), αλλά αυτός έχει κληθεί στο χάρισμα του συνόλου, δηλαδή, να διατηρεί ενωμένη, να συσσωματώνει την κοινωνία των πιστών. Η Εκκλησία έχει ανάγκη από ενότητα, όχι από σολίστες έξω από τη χορωδία ή από πολεμιστές προσωπικών μαχών. Ο Ποιμένας συγκεντρώνει: Επίσκοπος για τους πιστούς του, είναι ένας Χριστιανός μαζί με τους πιστούς του. Δεν είναι στην πρώτη σελίδα των εφημερίδων, δεν αναζητά την παγκόσμια έγκριση, δεν ενδιαφέρεται να προστατεύει το όνομά του, αλλά θέλει να εμπλέκει την κοινωνία μαζί με τον εαυτό του στην πρώτη γραμμή ενεργώντας με τρόπο ταπεινό. Δεν υποφέρει από την έλλειψη ηγετικού ρόλου, αλλά ζει ριζωμένος στην επικράτειά του, απορρίπτοντας τον πειρασμό να μετακινείται συχνά από την επισκοπή του (ο πειρασμός των «Επισκόπων του αεροδρομίου») και αποφεύγοντας την επιδίωξη προσωπικής δόξας.
Δεν κουράζεται να ακούει. Δεν βασίζεται σε προγράμματα που γίνονται σε ένα γραφείο αλλά αφήνει τον εαυτό του να διερωτάται, από τη φωνή του Πνεύματος, που του αρέσει (του Πνεύματος) να μιλά μέσα από την πίστη των απλών. Γίνεται εντελώς ένα με τον λαό του και πρώτα απ’ όλα με τους ιερείς του, πάντα εύκαιρος να δέχεται και να ενθαρρύνει τους ιερείς του. Για παράδειγμα, προωθεί περισσότερο από ότι με λόγια, μια ειλικρινή ιερατική αδελφότητα, δείχνοντας στους ιερείς ότι καθένας τους είναι ποιμένας για το ποίμνιο, και όχι για λόγους γοήτρου ή καριέρας, κάτι τόσο άσχημο. Μην είσαστε άπληστοι, παρακαλώ, ή φιλόδοξοι: τροφοδοτείτε το ποίμνιο του Θεού «Όχι ως αφεντικά των προσώπων που σας έχουν ανατεθεί, αλλά ως παράδειγμα προς το ποίμνιο» (Α΄ Πέτρ. 5, 3).
Και τότε, αγαπητοί αδελφοί, φεύγουμε από τον κληρικαλισμό, «έναν ανώμαλο τρόπο κατανόησης της εξουσίας στην Εκκλησία, πολύ συνηθισμένον σε πολλές κοινότητες η συμπεριφορά των οποίων αποδεικνύεται κατάχρηση εξουσίας, συνείδησης και… σεξουαλικότητας». Ο κληρικαλισμός διαφθείρει την κοινωνία, στο μέτρο που «δημιουργεί διάσπαση στο σώμα της Εκκλησίας, πράγμα που ενθαρρύνει και βοηθά στη διαιώνιση πολλών κακών που καταγγέλλουμε σήμερα. Να λέει κανείς όχι, στις καταχρήσεις, είναι σαν να λέει όχι, κατηγορηματικά, σε όλες τις μορφές κληρικαλισμού.» (Επιστολή προς τον Λαό του Θεού, 20 Αυγούστου 2018). Συνεπώς, μην αισθάνεστε ότι είστε κύριοι του ποιμνίου (δεν είστε οι κύριοι του ποιμνίου) ακόμα κι αν άλλοι έκαναν ή αν ορισμένα έθιμα του τόπου τους το ευνοούν αυτό. Μακάρι ο λαός του Θεού, για τον οποίον έχετε χειροτονηθεί, να σας θεωρεί πατέρες, όχι αφεντικά· στοργικούς πατέρες: κανείς δεν πρέπει να επιδεικνύει προς εσάς στάση υποταγής. Σε αυτή την ιστορική συγκυρία συγκεκριμένες τάσεις “ηγεμονισμού” μοιάζει να επιτείνονται σε διάφορα μέρη. Το να δείχνετε ότι είστε ισχυροί άνδρες, που κρατούν τις αποστάσεις τους από τους άλλους και τους ασκούν εξουσία, μπορεί να φαίνεται βολικό και γοητευτικό, αλλά δεν είναι Ευαγγελικό. Αυτό συχνά προκαλεί ανεπανόρθωτες καταστροφές στο ποίμνιο, για το οποίο ο Χριστός έδωσε τη ζωή Του με αγάπη, ταπεινώνοντας και εκμηδενίζοντας τον εαυτό Του. Ως εκ τούτου, να είστε φτωχοί σε αγαθά και πλούσιοι σε σχέσεις, ποτέ σκληροί και γκρινιάρηδες, αλλά ευχάριστοι, υπομονετικοί, απλοί και ανοιχτοί προς όλους.
Θα ήθελα επίσης να έχετε στην καρδιά σας και να φροντίζετε, ιδιαίτερα, ορισμένες πραγματικότητες:
Οι Οικογένειες. Αν και “βασανίζονται” από μια κουλτούρα που μεταδίδει τη λογική του προσωρινού και ευνοεί τα ατομικά δικαιώματα, αυτές παραμένουν τα πρώτα κύτταρα κάθε κοινωνίας και οι πρώτες Εκκλησίες, επειδή είναι οι κατ’ οίκον Εκκλησίες. Προωθήστε τα μαθήματα προετοιμασίας για τον γάμο και υποστήριξης οικογενειών, αυτά θα είναι σπόροι που θα αποδώσουν καρπούς στον καιρό τους. Υπερασπίστε τη ζωή που μόλις έχει συλληφθεί όπως και τη ζωή των ηλικιωμένων, στηρίξτε γονείς και παππούδες στην αποστολή τους.
Οι ιεροσπουδαστές. Αυτοί είναι τα φυτώρια του αύριο. Ελέγξτε προσεκτικά ότι καθοδηγούνται από ανθρώπους του Θεού, ικανούς και ώριμους παιδαγωγούς, οι οποίοι, με τη βοήθεια των καλύτερων ανθρωπιστικών επιστημών, εγγυώνται τη διαμόρφωση ενός υγιούς, ανοιχτού, γνήσιου και ειλικρινούς ανθρώπινου προφίλ για τους ιεροσπουδαστές μας. Δώστε προτεραιότητα στη διάκριση της κλήσης τους για να βοηθήσετε τους νέους να αναγνωρίζουν τη φωνή του Θεού ανάμεσα στις φωνές που αντηχούν στα αυτιά τους και στις καρδιές τους.
Επόμενοι είναι οι νέοι άνθρωποι, στους οποίους θα αφιερωθεί η επικείμενη Σύνοδος. Ας τους ακούσουμε, ας επιτρέψουμε στον εαυτό μας να προκληθεί από αυτούς, καλωσορίζοντας τις επιθυμίες, τις αμφιβολίες, τις επικρίσεις και τις κρίσεις τους. Αυτοί είναι το μέλλον της Εκκλησίας, αυτοί είναι το μέλλον της κοινωνίας· ένας καλύτερος κόσμος εξαρτάται από αυτούς. Ακόμη και όταν μοιάζουν μολυσμένοι από τον ιό του καταναλωτισμού και του ηδονισμού, ας μην τους βάλουμε ποτέ σε καραντίνα. Ας τους αναζητήσουμε, ας αισθανθούμε την καρδιά τους που εκλιπαρεί για ζωή και ελευθερία. Ας τους προσφέρουμε το Ευαγγέλιο με θάρρος.
Οι φτωχοί. Να τους αγαπάς σημαίνει να παλεύεις ενάντια σε όλες τις φτώχειες, πνευματικές και υλικές. Να αφιερώνεις χρόνο και ενέργεια στους έσχατους, χωρίς φόβο μήπως λερώσεις τα χέρια σου. Ως απόστολοι της φιλανθρωπίας, φτάστε μέχρι τις εσχατιές των ανθρώπινων και κυριολεκτικών ορίων των επισκοπικών σας περιφερειών.
Τέλος, αγαπητοί αδελφοί, προφυλαχτείτε, σας εκλιπαρώ, από τη χλιαρότητα που οδηγεί στη μετριότητα και στην ακηδία, σ’ αυτόν τον «διάβολο του μεσημεριού». Προσοχή σε αυτό. Προσοχή στην ηρεμία που υπεκφεύγει τη θυσία· στον υπερβάλλοντα ποιμαντικό ζήλο που οδηγεί σε μισαλλοδοξία· στην αφθονία αγαθών η οποία παραμορφώνει το Ευαγγέλιο. Μην ξεχνάτε ότι ο διάβολος εισέρχεται από τις τσέπες! Σας εύχομαι, αντίθετα, ένα υγιές άγχος για το Ευαγγέλιο, το μόνο άγχος που δίνει ειρήνη. Σας ευχαριστώ που με ακούσατε και σας ευλογώ, με τη χαρά να σας έχω ως τους αγαπημένους μεταξύ αδελφών. Και σας ζητώ, σας παρακαλώ, να μην ξεχνάτε να προσεύχεστε και να προσεύχεστε και για μένα. Ευχαριστώ.
Πάπας Φραγκίσκος
Θεματολογικές ετικέτες