Oι απαντήσεις στις ερωτήσεις δόθηκαν από τον C.S. Lewis στις 18 Απριλίου 1944 στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας Electric and Musical Industries Ltd.
Lewis: Μου ζητήθηκε να αρχίσω με λίγα λόγια πάνω στο Χριστιανισμό και την σύγχρονη βιομηχανία. Βεβαίως η σύγχρονη βιομηχανία είναι ένα θέμα για το οποίο δεν ξέρω τίποτε, αλλά ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο μπορεί, κατά την γνώμη μου, να διευκρινιστεί τι κάνει και τι δεν κάνει ο Χριστιανισμός εν προκειμένω! Ο Χριστιανισμός δεν αντικαθιστά την τεχνολογία. Όταν σου λέει να θρέψεις τον πεινασμένο, δεν σου δίνει μαθήματα μαγειρικής. Αν θέλεις να μάθεις κάτι τέτοιο, πρέπει να πας σ’ ένα μάγειρα κι όχι σ’ ένα Χριστιανό. Αν δεν είσαι επαγγελματίας οικονομολόγος, χωρίς δηλαδή καμιά εμπειρία γύρω από τη βιομηχανία, απλά το γεγονός ότι είσαι χριστιανός, δεν θα σου δώσει απάντηση σε βιομηχανικά θέματα.
Η άποψή μου είναι ότι η σύγχρονη βιομηχανία είναι βασικά ένα απελπιστικό σύστημα. Μπορεί να βελτιώσει μισθούς, ωράρια, συνθήκες, κλπ., αλλά όλα αυτά δεν θεραπεύουν το βαθύτερο μπελά-στενοχώρια: τον αριθμό των ανθρώπων, που όλη τους τη ζωή κάνουν μια δουλειά ανιαρά επαναλαμβανόμενη, που δεν τους αφήνει να χρησιμοποιήσουν όλες τις ικανότητές τους. Πώς αυτό μπορεί να ξεπεραστεί; Δεν ξέρω. Πάντως αν μια χώρα εγκαταλείψει το σύστημα, απλά θα γίνει λεία των άλλων χωρών, που δεν το εγκατέλειψαν. Δεν γνωρίζω τη λύση. Κάτι τέτοιο δεν είναι κάτι που ο Χριστιανισμός θα δίδασκε σε έναν άνθρωπο σαν εμένα. Ας συνεχίσουμε όμως με τις ερωτήσεις.
Ερώτηση: Οι χριστιανοί έχουν διδαχθεί να αγαπούν τον πλησίον τους (τους γείτονές τους). Πώς επομένως δικαιολογούν την στάση τους “υποστηρίζοντας” τους πολέμους;
Lewis: Σου έχουν πει να αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτόν σου. Πώς όμως αγαπάς τον εαυτό σου; Όταν κοιτάζω μέσα μου βρίσκω, ότι δεν αγαπάω τον εαυτό μου επειδή έχω την εντύπωση, ότι είμαι ένας συμπαθής ηλικιωμένος άνθρωπος ή επειδή έχω στοργικά συναισθήματα! Δεν νομίζω ότι αγαπάω τον εαυτό μου επειδή είμαι ιδιαίτερα καλός, αλλά ακριβώς επειδή είμαι ο εαυτός μου! Άσχετα κι απ’ τον χαρακτήρα μου! Ίσως να μισώ κάτι που έχω κάνει. Όμως δεν παύω ν’ αγαπώ τον εαυτό μου. Με άλλα λόγια, εκείνη η καθοριστική διάκριση που κάνουν οι χριστιανοί, μεταξύ του μίσους της αμαρτίας και της αγάπης προς τον αμαρτωλό, είναι εκείνη που έκανες και συ από τότε που γεννήθηκες. Απεχθάνεσαι ό,τι έχεις κάνει κακό, αλλά δεν παύεις να αγαπάς τον εαυτό σου! Ίσως ακόμα και να σκέφτεσαι ότι θα έπρεπε και να σε είχαν κρεμάσει. Ίσως ακόμα και να πιστεύεις, ότι θα έπρεπε να πας στην αστυνομία να ομολογήσεις και να σε κρεμάσουν! Η αγάπη δεν είναι ένα τρυφερό, στοργικό συναίσθημα, αλλά μια σταθερή επιθυμία και ευχή για ό,τι το καλύτερο, για το αγαπημένο πρόσωπο. Μου φαίνεται λοιπόν, ότι όταν τα πράγματα φτάσουν στο απροχώρητο αν δεν μπορέσεις να αναχαιτίσεις έναν άνθρωπο που κάνει κακό με καμιά άλλη μέθοδο, παρά μόνο προσπαθώντας να τον σκοτώσεις, τότε ένας χριστιανός πρέπει να το κάνει. Αυτή είναι η απάντησή μου, ίσως είναι λάθος. Είναι βέβαια μια πάρα πολύ δύσκολη ερώτηση.
Ερώτηση: Ας υποθέσουμε ότι ένας εργάτης που δουλεύει σε ένα εργοστάσιο σε ρωτάει: Πώς μπορώ να βρω το Θεό; Τι θα του απαντούσατε;
Lewis: Δεν βλέπω ότι το ζήτημα θα ήταν διαφορετικό για έναν εργάτη σε εργοστάσιο από έναν οποιονδήποτε άλλον. Το κυριότερο πράγμα για κάθε άνθρωπο είναι η ανθρώπινη υπόστασή του, που μετέχει σε όλους τους συνηθισμένους ανθρώπινους πειρασμούς και έχει διάφορα προσόντα. Ποιο λοιπόν είναι το ιδιαίτερο πρόβλημα για έναν εργάτη εργοστασίου; Αλλά ίσως αξίζει να πούμε αυτό: Ο Χριστιανισμός όντως κάνει δύο πράγματα για τις συνθήκες σ’ αυτόν τον κόσμο, εδώ και τώρα: α) Προσπαθεί να τις κάνει όσο το δυνατόν καλύτερες, να τις αναμορφώσει και β) Σε δυναμώνει να τις αντέξεις όσο παραμένουν άσχημες.
Αν το πρόβλημα στην σκέψη του ερωτώντος, ήταν εκείνο της ρουτίνας της δουλειάς, τότε η δυσκολία του εργάτη του εργοστασίου είναι η ίδια με οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου, που αντιμετωπίζει κάποια θλίψη ή δυσκολία. Οι άνθρωποι θα βρουν τον Θεό, αν συνειδητά ζητούν απ’ Αυτόν να τους δείξει τη σωστή στάση απέναντι σε όλα τα δυσάρεστα πράγματα, αν αυτός είναι ο πυρήνας της ερώτησης.
Ερώτηση: Θα μπορούσατε, παρακαλώ, να δώσετε τον ορισμό του Χριστιανού που ασκείται; Υπάρχουν άλλες “ποικιλίες”;
Lewis: Βεβαίως υπάρχουν πάρα πολλές “ποικιλίες”, εξαρτάται όμως από τι εννοείται με το: “χριστιανός που ασκείται”; Αν εννοείται κάποιον που ασκεί ενεργώς τον Χριστιανισμό σε κάθε περίπτωση σε κάθε στιγμή της ζωής του, τότε υπάρχει μόνον ένας τέτοιος καταγεγραμμένος: ο ίδιος ο Χριστός! Μ’ αυτή την έννοια δεν υπάρχουν ασκούμενοι χριστιανοί. Υπάρχουν μόνο χριστιανοί, οι οποίοι σε διαφορετικό βαθμό, προσπαθούν να ασκηθούν, αλλά αποτυγχάνουν εν μέρει, και αρχίζουν πάλι…! Η τελεία άσκηση-“εξάσκηση” του Χριστιανισμού είναι φυσικά η απόλυτη μίμηση της ζωής του Χριστού· εννοώ όσο αυτό είναι εφαρμόσιμο στις ιδιαίτερες συνθήκες του καθενός. Όχι βεβαίως με ένα βλακώδη τρόπο-έννοια: Δεν σημαίνει, ότι κάθε χριστιανός πρέπει να αφήσει γένεια ή να μείνει ανύπαντρος ή να γίνει περιοδεύων ιεροκήρυκας. Σημαίνει ότι κάθε μία πράξη και συναίσθημά του, κάθε εμπειρία, ευχάριστη ή δυσάρεστη, πρέπει να αναφέρεται στον Θεό. Σημαίνει ότι βλέπεις τα πάντα σαν να προέρχονται απ’ Αυτόν και πάντα ατενίζοντας σ’ Αυτόν και αναζητώντας πρώτα το θέλημά Του και λέγοντας: Πώς θα Του άρεσε να ενεργήσω σ’ αυτήν την περίπτωση;
Το είδος της εικόνας ή του σχεδίου, (σ’ ένα μακρυνό φόντο), μιας σχέσης μεταξύ ενός τέλειου χριστιανού και του Θεού Του, που θα θύμιζε τη σχέση ενός καλού σκύλου και του κυρίου του, θα ήταν μια πολύ ατελής εικόνα, γιατί το σκυλί δεν έχει λογική όπως ο κύριός του. Ενώ εμείς μετέχουμε στη λογική-νού του Θεού έστω και μ’ ένα ατελή και διακεκομμένο τρόπο. Διακεκομμένος, επειδή δεν σκεφτόμαστε λογικά για πολύ… την κάθε φορά…! Είναι πολύ κουραστικό! Επίσης δεν έχουμε πληροφορίες για να καταλαβαίνουμε τα πράγματα πλήρως, και η διάνοιά μας, αυτή καθ’ αυτή, έχει ορισμένους περιορισμούς. Μ΄ αυτή την έννοια εμείς μοιάζουμε περισσότερο στο Θεό, απ’ όσο ο σκύλος στο αφεντικό του. Αν και βεβαίως, υπάρχουν άλλες φορές, που ο σκύλος μοιάζει περισσότερο σ’ εμάς απ’ ότι εμείς στο Θεό! Αυτή είναι απλώς μια εικόνα.
Ερώτηση: Ποια δικαιολογία υπάρχει, σε επίπεδο ηθικής και κοινωνικής ωφελιμότητας, για τη στάση της Εκκλησίας σχετικά με τα αφροδίσια νοσήματα, την προφύλαξη, και την δημοσιότητα γύρω απ’ αυτά;
Lewis: Χρειάζομαι περισσότερη ενημέρωση πάνω σ’ αυτήν την ερώτηση-θέμα και ίσως μετά να μπορέσω να απαντήσω. Ποιά Εκκλησία εννοείτε θέτοντας αυτή την ερώτηση;
Δημοσιογράφος: Εκκλησία εδώ εννοούμε την Αγγλικανική Εκκλησία και τη στάση της, που αν και άγραφη, υπονοεί πάνω-κάτω ότι απαγορεύει κάθε δημοσιότητα σε ό,τι αφορά τις προφυλακτικές μεθόδους για την καταπολέμηση των αφροδισίων νοσημάτων. Η άποψη κάποιων είναι, ότι η ηθική τιμωρία δεν πρέπει να αποφεύγεται.
Lewis: Δεν έχω προσωπικά συναντήσει κανέναν κληρικό της Αγγλικανικής Εκκλησίας που είχε αυτή την άποψη, ούτε εγώ την έχω. Υπάρχουν πρόδηλες αντιρρήσεις γι’ αυτήν. Στο κάτω-κάτω δεν είναι μόνο τα αφροδίσια νοσήματα, που θεωρούνται σαν τιμωρία για κακή διαγωγή. Η δυσπεψία σε μεγάλη ηλικία, μπορεί να οφείλεται σε πολυφαγία σε νεαρά ηλικία. Εγώ πάντως διαφωνώ σφόδρα με την άποψη που αναφέρατε.
Ερώτηση: Πολλοί άνθρωποι δυσανασχετούν ή νοιώθουν δυστυχισμένοι, γιατί νομίζουν ότι είναι ο στόχος μιας άδικης τύχης. Αυτά τα συναισθήματα προκαλούνται από στέρηση, αρρώστια, διαταραχές και προβλήματα στο σπίτι, ή από συνθήκες στην εργασία, ή και από παρατήρηση, τέλος, των συμφορών των άλλων. Ποια είναι η Χριστιανική άποψη σ’ αυτό το πρόβλημα;
Lewis: Η Χριστιανική άποψη είναι ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε για να βρίσκεται σε κάποια σχέση με το Θεό. Αν έχεις σε πρώτη φάση αυτή τη σχέση μαζί Του, η σωστή σχέση μεταξύ σας θα ακολουθήσει αναπόφευκτα. Ο Χριστός είπε ότι είναι δύσκολο για τους πλούσιους να εισέλθουν στην Βασιλεία των Ουρανών, αναφερόμενος αναμφίβολα στα πλούτη με την συνηθισμένη έννοια. Όμως, νομίζω, ότι πραγματικά καλύπτει και απ’ όλες τις άλλες πλευρές λέγοντας… τα “πλούτη”: Καλή τύχη, υγεία, δημοτικότητα, και όλα τα πράγματα, που θέλει κανείς να έχει. Όλα αυτά τα πράγματα όμως, όπως και τα χρήματα, συντελούν στο να σε κάνουν να αισθάνεσαι ανεξάρτητος απ’ το Θεό. Επειδή όταν τα έχεις είσαι πλέον ευτυχισμένος και ικανοποιημένος σ’ αυτήν την ζωή. Δεν επιθυμείς να στραφείς σε τίποτε άλλο, κι έτσι προσπαθείς να αναπαυθείς σε μια φασματική ευτυχία, σαν να μπορούσε αυτή να κρατήσει για πάντα. Ο Θεός όμως θέλει να σου δώσει μια πραγματική εδώ, αλλά και την αιώνια ευτυχία. Συνεπώς, θα πρέπει ίσως να πάρει όλα αυτά τα “πλούτη” μακρυά από σένα. Αν δεν τα πάρει θα εξακολουθείς να επαναπαύεσαι σ’ αυτά. Φαίνεται σκληρό, έτσι δεν είναι; Όμως αρχίζω να ανακαλύπτω ότι αυτά που οι άνθρωποι ονομάζουν σκληρά δόγματα, είναι μακροπρόθεσμα τα πιο ευεργετικά. Σκεφτόμουνα ότι ήταν σκληρό δόγμα να λες ότι οι στενοχώριες και οι λύπες είναι τιμωρίες. Όμως στην πράξη βρίσκω ότι όταν στενοχωριέσαι και έχεις μπελάδες, από τη στιγμή που θα το θεωρήσεις “τιμωρία”, γίνεται πιο εύκολο να το σηκώσεις. Αν θεωρήσεις αυτόν τον κόσμο σαν ένα τόπο προμελετημένο απλά και μόνο για την ευτυχία μας, τότε τον βρίσκεις εντελώς ανυπόφορο. Σκέψου τον, σαν ένα τόπο εξάσκησης και διόρθωσης, και δεν θα σου είναι τόσο άσχημος. Φαντάσου μια ομάδα ανθρώπων που όλοι ζούν στο ίδιο κτίριο. Οι μισοί το θεωρούν ξενοδοχείο και οι άλλοι μισοί το θεωρούν φυλακή. Εκείνοι που το θεωρούν ξενοδοχείο, ίσως τους φαίνεται εντελώς ανυπόφορο και εκείνοι που το θεωρούν φυλακή, ίσως αποφασίσουν ότι είναι πράγματι εκπληκτικά άνετο. Έτσι αυτό που φαίνεται άσχημο σκληρό δόγμα, είναι αυτό που τελικά σε αναπαύει και σε δυναμώνει. Οι άνθρωποι που προσπαθούν να έχουν μια αισιόδοξη άποψη γι’ αυτόν τον κόσμο θα γίνουν απαισιόδοξοι και οι άνθρωποι που έχουν μια σχετικά αρνητική άποψη γι’ αυτόν θα γίνουν αισιόδοξοι.
Ερώτηση: Οι υλιστές και κάποιοι αστρονόμοι εισηγούνται ότι το ηλιακό πλανητικό σύστημα και η ζωή, όπως τα ξέρουμε, προήλθαν από μια τυχαία σύγκρουση των αστέρων! Ποια είναι η χριστιανική άποψη γι’ αυτή τη θεωρία;
Lewis: Αν το ηλιακό σύστημα προήλθε από μια τυχαία σύγκρουση, τότε και η εμφάνιση της οργανικής ζωής σ’ αυτόν τον πλανήτη ήταν επίσης τυχαία! Και όλη η εξέλιξη του ανθρώπου ήταν επίσης ένα τυχαίο γεγονός! Αν είναι έτσι, τότε όλες οι τωρινές σκέψεις μας είναι απλά τυχαίες! Το τυχαίο υποπροϊόν της κίνησης των ατόμων. Κι αυτό ισχύει για τις σκέψεις των υλιστών, των αστρονόμων, και για όποιων άλλων. Αλλά, αν οι σκέψεις των υλιστών και των αστρονόμων είναι απλά τυχαία υποπροϊόντα, γιατί θα πρέπει να πιστέψουμε ότι είναι αληθινά; Δεν βλέπω κανένα λόγο να πιστέψω, ότι ένα τυχαίο περιστατικό, θα μπορούσε να μου δώσει μια σωστή αιτιολόγηση-υπολογισμό, για όλα τα άλλα τυχαία περιστατικά. Είναι σαν να περιμένεις, ότι το τυχαίο σχήμα που πήρε από το πιτσίλισμα, όταν αναποδογύρισες το δοχείο με το γάλα, θα σου δώσει μια σωστή περιγραφή, για το πώς ήταν κατασκευασμένο το δοχείο, και γιατί αναποδογύρισε!!
Ερώτηση: Είναι αλήθεια ότι οι χριστιανοί πρέπει να προετοιμάζονται για να ζήσουν μια ζωή στενόχωρη, μια ζωή αυτοθυσίας, για να κερδίσουν ως “πίττα”, βραβείο δηλαδή, την Βασιλεία των Ουρανών;
Lewis: Όλοι οι άνθρωποι, χριστιανοί και μη, πρέπει να είναι έτοιμοι για να ζήσουν μια ζωή στενόχωρη. Είναι αδιανόητο να αποδεχθούμε το Χριστιανισμό για να περάσουμε καλά…Να βρούμε ανάπαυση! Ωστόσο ο Χριστιανός προσπαθεί να είναι ανοιχτός και δεκτικός στο θέλημα του Θεού, στο να κάνει δηλαδή αυτό που ο Θεός τον θέλει να κάνει. Δεν ξέρεις από πριν, αν ο Θεός σε βάλει να κάνεις κάτι δύσκολο ή επώδυνο, ή κάτι που θα σ’ αρέσει πολύ. Και κάποιοι άνθρωποι ηρωικού τύπου είναι δυσαρεστημένοι με το έργο που τους ανατέθηκε, όταν αποδεικνύεται πολύ καλό και ευχάριστο. Όμως πρέπει να είσαι έτοιμος και για δυσάρεστα πράγματα και στενοχώριες. Δεν εννοώ νηστεία και κάτι τέτοια πράγματα. Αυτά είναι διαφορετικά πράγματα.
Όταν οι στρατιώτες κάνουν άσκηση, κάνουν διάφορες μανούβρες, και φυσικά κάνουν άσκηση με όπλα κενά πυρομαχικών. Γιατί πρέπει να ασκηθούν, πριν συναντήσουν ή αντιμετωπίσουν τον πραγματικό εχθρό. Έτσι πρέπει να ασκείσαι απέχοντας από χαρές, που δεν είναι καθαυτές κακές ή εφάμαρτες. Αν δεν απέχεις από τέτοιες χαρές και ηδονές, δεν θα είσαι σωστός και ανθεκτικός, όταν έρθει η ώρα του πολέμου. Είναι απλά θέμα εξάσκησης.
Ερώτηση: Οι ασκήσεις, όπως η νηστεία και η αυταπάρνηση, δεν προέρχονται από παλαιότερες και πιο πρωτόγονες θρησκείες;
Lewis: Δεν μπορώ να πω με σιγουριά ποια στοιχεία “δανείστηκε” ο Χριστιανισμός από παλαιότερες θρησκείες. Ένα μεγάλο μέρος προήλθε απ’ αυτές. Θα μου ήταν δύσκολο να πιστέψω στον Χριστιανισμό αν δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Δεν θα μπορούσα να πιστέψω ότι οι 99 θρησκείες ήταν τελείως λάθος και η υπόλοιπη μία, η εκατοστή, ήταν η σωστή. Στην πραγματικότητα ο Χριστιανισμός είναι πρωτίστως, η εκπλήρωση της Ιουδαϊκής θρησκείας, αλλά είναι επίσης η εκπλήρωση, αυτού που αόρατα υπαινίσσονταν όλες οι θρησκείες στην καλύτερή τους μορφή… Εκείνο που ήταν αόριστο, ασαφές σ’ αυτές, όλο αυτό, προσδιορίζεται και γίνεται σαφές στον Χριστιανισμό. Όπως ακριβώς ο ίδιος ο Θεός “προσδιορίζεται” γενόμενος άνθρωπος. Νομίζω ότι τα σχόλια του ερωτήματος για τις παλαιότερες θρησκείες βασίζονται σε μαρτυρίες για σύγχρονους “αγρίους”. Δεν νομίζω όμως, ότι κάτι τέτοιο είναι αξιόπιστη μαρτυρία-απόδειξη. Οι σύγχρονοι “άγριοι” συνήθως παρουσιάζουν μια παρακμή στην κουλτούρα-πολιτισμό τους. Κάνουν πράγματα από τα οποία φαίνεται πως κάποτε είχαν μια αρκετά πολιτισμένη κατάσταση, την οποία έχουν απλώς ξεχάσει. Το να υποθέσουμε, ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι ήταν ακριβώς σαν τους σύγχρονους αγρίους, δεν είναι συνετό.
Ερώτηση: Θα μπορούσατε να πείτε κάτι περισσότερο για το πώς κανείς ανακαλύπτει-καταλαβαίνει αν το έργο που του ανατίθεται είναι από τον Θεό, ή προέρχεται από αλλού, με διαφορετικό τρόπο. Αν δεν μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ των δυσάρεστων και των ευχάριστων πραγμάτων είναι πολύπλοκο το θέμα…
Lewis: Οδηγούμαστε απ’ τους συνηθισμένους κανόνες της ηθικής συμπεριφοράς, που είναι νομίζω, λίγο ή πολύ, κοινοί στο ανθρώπινο γένος. Πολύ λογικοί και ζητούμενοι, όπως δηλαδή απαιτούν οι περιστάσεις. Δεν εννοώ καθόλου το να κάτσεις κάτω και να περιμένεις ένα υπερφυσικό όραμα…
Ερώτηση: Δεν “δικαιούται” κανείς τον Παράδεισο με το να κάνει άσκηση. Η σωτηρία κερδίζεται πάνω στο Σταυρό. Δεν κάνουμε τίποτα για να την επιτύχουμε, μόνο ακολουθούμε το Χριστό. Μπορεί να έχουμε πόνο ή στενοχώριες αλλά τίποτα δεν μας αξιώνει να πάμε στον Παράδεισο, παρά μόνον ο Χριστός.
Lewis: Η αντιπαράθεση μεταξύ πίστεως και έργων είναι κάτι που υφίσταται για πάρα πολύ καιρό και είναι ένα άκρως εξειδικευμένο τεχνικό θέμα. Εγώ προσωπικά εμπιστεύομαι-αναπαύομαι στο παράδοξο κείμενο: “Να εργάζεσθε την σωτηρία σας… διότι είναι ο Θεός ο οποίος την κατεργάζεται μέσα σας” (Επιστολή απ. Παύλου προς Φιλιππησίους). Φαίνεται ότι από τη μια πλευρά δεν κάνουμε τίποτε και απ’ την άλλη κάνουμε πάρα πολλά. “Να εργάζεσθε για την σωτηρία σας με φόβο και τρόμο” (προς Φιλιππησίους). Αλλά αυτό πρέπει να το έχεις μέσα σου πριν ακόμη μπορέσεις να το ολοκληρώσεις και να το φέρεις εις πέρας. Όμως δεν επιθυμώ να συνεχίσω μ’ αυτό το θέμα, γιατί δεν ενδιαφέρει παρά μόνο τους παρόντες χριστιανούς, έτσι δεν είναι;
Ερώτηση: Θα μπορούσε η εφαρμογή των χριστιανικών standars να θέσει τέλος ή να μειώσει κατά πολύ την επιστημονική και υλική πρόοδο; Με άλλα λόγια, είναι λάθος για ένα χριστιανό να έχει φιλοδοξίες, και να αγωνίζεται για προσωπική επιτυχία;
Lewis: Είναι πιο εύκολο να σκεφτούμε ένα πιο απλό παράδειγμα. Πώς η “εφαρμογή” του Χριστιανισμού θα επηρέαζε κάποιον σε ένα ερημονήσι; Θα είχε μικρότερη επιθυμία να χτίσει μια άνετη καλύβα; Η απάντηση είναι όχι. Βέβαια σε κάποια ειδική περίσταση, θα μπορούσε ο Χριστιανισμός να του πει να μη νοιάζεται, να μη σκοτίζεται τόσο πολύ με την καλύβα, όταν πχ. θα κινδύνευε να πιστέψει ότι η καλύβα είναι το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο. Αλλά δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία ότι ο Χριστιανισμός θα τον εμπόδιζε από το να την κτίσει.
Φιλοδοξία! Πρέπει να προσέξουμε τι εννοούμε με αυτήν. Αν φιλοδοξία σημαίνει την επιθυμία να πάω μπροστά από τους άλλους ανθρώπους, (πράγμα που νομίζω ότι σημαίνει), τότε είναι κακή. Αν όμως απλά σημαίνει το να θέλω να κάνω ένα πράγμα σωστά και καλά, τότε είναι καλή. Δεν είναι λάθος για ένα ηθοποιό να θέλει να παίξει το ρόλο του, όσο καλύτερα μπορεί. Αλλά είναι λάθος και κακό το να θέλει το όνομά του να είναι με μεγαλύτερα γράμματα από των άλλων ηθοποιών στην ανακοίνωση.
Ερώτηση: Είναι θεμιτό το να είναι κανείς στρατηγός. Αλλά αν κάποιος έχει αυτή τη φιλοδοξία, τότε καλύτερα να μη γίνει;
Lewis: Απλά το να γίνει στρατηγός δεν είναι αυτό καθ’ αυτό ούτε καλό ούτε κακό. Αυτό που έχει ηθική σημασία είναι η στάση σου απέναντι στο γεγονός. Ένας άνθρωπος ίσως να σκέφτεται, πώς να κερδίσει ένα πόλεμο. Ίσως να θέλει να είναι στρατηγός επειδή, άδολα χωρίς σκοπιμότητα, πιστεύει και νομίζει, ότι έχει ένα καλό σχέδιο και χαίρεται που θα έχει την ευκαιρία να το πραγματοποιήσει. Μέχρις εδώ είναι εντάξει. Όμως αν σκέφτεται: “Τι θα κερδίσω απ’ αυτή τη δουλειά;” ή “Πώς θα μπω στην πρώτη σελίδα των Illustrated news”, τότε είναι λάθος. Και αυτό που ονομάζουμε “φιλοδοξία” συνήθως σημαίνει το να επιθυμεί κανείς να είναι πιο ξακουστός και πιο επιτυχημένος από κάποιον άλλον. Είναι αυτό το στοιχείο του συναγωνισμού, που δεν είναι καλό. Είναι απόλυτα λογικό το να θέλεις να χορεύεις καλά και να φαίνεσαι ωραίος. Όταν όμως η κυρίαρχη επιθυμία είναι το να χορεύεις καλύτερα ή να φαίνεσαι ωραιότερος απ’ τους άλλους, και όταν αρχίζεις να αισθάνεσαι ωραιότερος απ’ τους άλλους, όταν αρχίζεις να αισθάνεσαι δύσκολα γιατί και οι άλλοι χορεύουν εξίσου καλά και είναι εξίσου ωραίοι όσο εσύ, και αν κάτι τέτοιο σου πάρει όλη τη χαρά και τη διάθεση, τότε δεν πάς καλά!
Ερώτηση: Αναρωτιέμαι κατά πόσο μπορούμε να θεωρήσουμε ως “έργο του διαβόλου” όλες αυτές τις πολύ νόμιμες επιθυμίες στις οποίες παραδινόμαστε. Μερικοί άνθρωποι έχουν μια φοβισμένη αντίληψη για την παρουσία του διαβόλου. Άλλοι όχι. Είναι ο διάβολος τόσο αληθινός όσο νομίζουμε ότι είναι; Κάτι τέτοιο δεν ενοχλεί κάποιους ανθρώπους, εφόσον δεν έχουν καμιά επιθυμία να είναι καλοί. Ενώ άλλοι συνεχώς βασανίζονται τελικά, ίσως απ’ τον ίδιο τους τον παλαιό άνθρωπο.
Lewis: Δεν υπάρχει καμιά αναφορά σε διάβολο ή διαβόλους που να περιέχεται σε χριστιανικά Σύμβολα Πίστεως. Και μπορεί να υπάρξει χριστιανός χωρίς να πιστεύει σ’ αυτούς. Προσωπικά πιστεύω ότι τέτοια όντα υπάρχουν, αλλά αυτό είναι δικό μου θέμα.
Ας υποθέσουμε ότι τέτοια όντα υπάρχουν. Το ποσοστό όμως των ανθρώπων που έχουν αντίληψη της παρουσίας τους φαίνεται πως ποικίλλει πάρα πολύ. Εννοώ ότι όσο περισσότερο ένας άνθρωπος ήταν ή είναι κάτω από την δύναμη και εξουσία του διαβόλου, τόσο λιγότερο το καταλαβαίνει. Όπως ένας άνθρωπος π.χ. όσο είναι σχετικά ξεμέθυστος, κατ’ αναλογίαν καταλαβαίνει, πόσο είναι μεθυσμένος.
Οι άνθρωποι λοιπόν που είναι σε πλήρη εγρήγορση και προσπαθούν σκληρά να γίνουν καλοί, αυτοί έχουν την μεγαλύτερη γνώση για τον διάβολο. Όταν αρχίζεις να οπλίζεσαι ενάντια στον Χίτλερ, τότε συνειδητοποιείς για πρώτη φορά ότι η χώρα σου είναι γεμάτη από πράκτορες των Ναζί.
Βεβαίως δεν θέλουν να πιστεύεις στον διάβολο. Εάν οι διάβολοι υπάρχουν, ο πρώτος στόχος τους είναι να σου δώσουν ένα αναισθητικό για να αφήσεις την σκοπιά σου. Αν σ’ αυτό αποτύχουν, μόνον τότε τους αντιλαμβάνεσαι.
Ερώτηση: Ο Χριστιανισμός επιβραδύνει ή εμποδίζει την επιστημονική πρόοδο; Ή επιδοκιμάζει αυτούς που βοηθούν πνευματικά τους άλλους οι οποίοι βαδίζουν προς τον όλεθρο, απομακρύνοντας επιστημονικά τις αιτίες στο περιβάλλον που προκαλούν το πρόβλημα, την ενόχληση;
Lewis: Ναι. Στη θεωρία βεβαίως έτσι είναι. Κάποια όμως συγκεκριμένη στιγμή, που οι περισσότεροι άνθρωποι συγκεντρώνουν την προσοχή τους μόνο στην υλική βελτίωση του περιβάλλοντος, τότε ίσως είναι καθήκον των χριστιανών να τονίσουν, και αρκετά δυνατά, ότι αυτό δεν είναι το μόνο πράγμα που ενδιαφέρει. Όμως, σαν γενικό κανόνα, ο Χριστιανισμός είναι υπέρ κάθε γνώσης, και καθετί που βοηθάει το ανθρώπινο γένος με οποιονδήποτε τρόπο.
Ερώτηση: Η Βίβλος είναι γραμμένη, χιλιάδες χρόνια πριν, για ανθρώπους με χαμηλότερο επίπεδο διανοητικής ανάπτυξης από τους σημερινούς. Πολλά κομμάτια φαίνονται τερατώδη κάτω από το φως της σύγχρονης γνώσης. Απ’ αυτή την άποψη, μήπως θα ’πρεπε να ξαναγραφεί η Βίβλος με σκοπό να αφαιρέσουμε τα μυθώδη και να ξαναερμηνεύσουμε τα εναπομείναντα;
Lewis: Πρώτα απ’ όλα σχετικά με τους ανθρώπους με χαμηλότερο επίπεδο διανοητικής ανάπτυξης: δεν είμαι σίγουρος για το τι υποκρύπτεται πίσω απ’ αυτό. Αν εννοείτε ότι οι άνθρωποι πριν από 10.000 χρόνια δεν ήξεραν πάρα πολλά από τα πράγματα που ξέρουμε σήμερα, φυσικά συμφωνώ. Αλλά αν εννοείτε ότι δεν υπήρχε καμιά πρόοδος στην διάνοια, στη σκέψη εκείνο τον καιρό, νομίζω ότι δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία για κάτι τέτοιο.
Η Βίβλος χωρίζεται σε δύο μέρη. Στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη. Η Παλαιά Διαθήκη περιέχει πολλά μυθώδη στοιχεία. Η Καινή Διαθήκη περιέχει κυρίως διδασκαλία και όχι αφήγηση. Και όπου υπάρχει αφήγηση είναι, κατά τη γνώμη μου, ιστορική. Όσο για το μυθώδες στοιχείο στην Παλαιά Διαθήκη, πολύ αμφιβάλλω αν θα ήταν συνετό να το πετάξετε έξω. Αυτό που “συλλαμβάνεις” είναι κάτι που έρχεται σιγά-σιγά στο επίκεντρο.
Στην αρχή παίρνεις κάποια ιδέα, “σκόρπια”, μέσα από τις ειδωλολατρικές θρησκείες σ’ όλο τον κόσμο, πολύ ασαφή και μυθική. Την ιδέα για έναν θεό που σκοτώθηκε και “κομματιάστηκε” και μετά ξαναγύρισε στη ζωή. Κανείς δεν ξέρει πού, υποτίθεται, έζησε και πέθανε. Δεν είναι ιστορικό πρόσωπο.
Μετά έχεις την Παλαιά Διαθήκη. Οι θρησκευτικές ιδέες είναι λίγο πιο συστηματοποιημένες, μπορείς να εστιάσεις σ’ αυτές. Το κάθε τι σχετίζεται τώρα με ένα συγκεκριμένο έθνος. Και έρχεται πιο πολύ στο επίκεντρο καθώς προχωρεί. Ο Ιωνάς και το κήτος, ο Νώε και η κιβωτός του, είναι μεταφορικά. Όμως η ιστορία της αυλής του Βασιλιά Δαυίδ είναι πιθανόν τόσο αξιόπιστη όσο και η ιστορία της αυλής του Λουδοβίκου XIV.
Μετά, στην Καινή Διαθήκη τα πράγματα είναι αληθινά, είναι γεγονότα. Ο Θεός που πεθαίνει… πραγματικά, παρουσιάζεται και είναι ένα ιστορικό Πρόσωπο, ζει σ’ ένα συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Αν μπορούσαμε να ξεδιαλέξουμε όλα τα φανταστικά στοιχεία στις παλαιότερες εποχές και να τα ξεχωρίσουμε από τα πραγματικά, νομίζω ότι θα χάναμε ένα απαραίτητο κομμάτι από την όλη πορεία. Αυτή είναι η δική μου (ιδέα) γνώμη.
Ερώτηση: Ποια απ’ όλες τις θρησκείες του κόσμου δίνει στους οπαδούς της τη μεγαλύτερη ευτυχία;
Lewis: Ποια θρησκεία του κόσμου δίνει στους οπαδούς της τη μεγαλύτερη ευτυχία; Όσο διαρκεί… η θρησκεία της λατρείας του εαυτού σου είναι η καλύτερη. Είχα μια γνωριμία με κάποιον ηλικιωμένο γύρω στα 80, ο οποίος είχε ζήσει μια ζωή αδιάσπαστης φιλαυτίας και αυτοθαυμασμού από τα παλιότερα χρόνια, και είναι, πάνω-κάτω, λυπάμαι που το λέω, ένας από τους ευτυχέστερους ανθρώπους που γνωρίζω. Από ηθικής πλευράς είναι πολύ δύσκολο το θέμα! Δεν προσεγγίζω το θέμα απ’ αυτή τη γωνία. Ίσως να ξέρετε, ότι δεν ήμουνα πάντα Χριστιανός. Δεν πήγα στη θρησκεία για να με κάνει ευτυχισμένο. Πάντα ήξερα ότι ένα μπουκάλι Port (φημισμένο πορτογαλικό κρασί) θα το ’κανε αυτό. Αν θέλεις μια θρησκεία για να σε κάνει να αισθάνεσαι ωραία και άνετα, σίγουρα δεν συνιστώ το Χριστιανισμό. Είμαι βέβαιος ότι υπάρχει κάποιο ελεύθερο αμερικάνικο εμπόρευμα, εμπορικό είδος στην αγορά, που θα σας ταίριαζε πολύ καλύτερα. Αλλά δεν μπορώ να δώσω καμιά συμβουλή γι’ αυτό.
Ερώτηση: Υπάρχουν κάποια καταφανή εξωτερικά σημεία σ’ έναν άνθρωπο που έχει υποταχθεί στο Θεό; Είναι φιλόνεικος; Καπνίζει;
Lewis: Έχω κατά νου τη διαφήμιση “Λευκά χαμόγελα” για οδοντόκρεμα, που λέει ότι είναι η καλύτερη στην αγορά. Αν αυτό είναι αλήθεια, θα ακολουθήσουν τα εξής: α) Όποιος αρχίσει να την χρησιμοποιεί θα έχει καλύτερα δόντια. β) Όποιος την χρησιμοποιεί έχει καλύτερα δόντια απ’ ό,τι θα είχε αν δεν την είχε χρησιμοποιήσει…
Όμως, δεν μπορείς να την δοκιμάσεις στην περίπτωση κάποιου που έχει από τη φύση του χάλια δόντια και τη χρησιμοποιεί, και να τον συγκρίνεις με ένα υγιή Νέγρο που ποτέ δεν χρησιμοποίησε οδοντόκρεμα.
Πάρε την περίπτωση μιας στρυφνής γριάς υπηρέτριας, η οποία είναι Χριστιανή, αλλά είναι θυμώδης και φιλόνεικη. Από την άλλη πλευρά πάρε ένα ευχάριστο και δημοφιλή άνθρωπο, ο οποίος όμως δεν έχει πάει ποτέ στην εκκλησία. Ποιος ξέρει πόσο πιο θυμώδης θα ήταν ίσως η γριά υπηρέτρια αν δεν ήταν Χριστιανή, και πόσο πιο αγαπητός θα ήταν ο καλός εκείνος άνθρωπος αν ήταν Χριστιανός. Δεν μπορείς να κρίνεις τον Χριστιανισμό με το να συγκρίνεις απλά από το “προϊόν” των δύο αυτών ανθρώπων. Χρειάζεται να ξέρεις με τι είδος πρώτης ύλης εργάστηκε ο Χριστός και στις δύο περιπτώσεις.
Ας πάρουμε σαν εικόνα μια περίπτωση στη βιομηχανία. Ας πάρουμε δύο εργοστάσια:
Εργοστάσιο Α με φτωχό υλικό και ανεπαρκή μηχανήματα, και
Εργοστάσιο Β με πρώτης τάξεως σύγχρονα μηχανήματα.
Δεν μπορείς να κρίνεις από τα έξω. Πρέπει να λάβεις υπ’ όψιν τα μηχανήματα και τις μεθόδους με τις οποίες λειτουργούν. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα μηχανήματα του Εργοστασίου Α, ίσως είναι ένα θαύμα το ότι κάπως δουλεύει… Και λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα καινούργια μηχανήματα του Εργοστασίου Β, ίσως είναι ένα θαύμα περίεργο, το ότι δεν δουλεύει καλύτερα…
Ερώτηση: Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με τα λαχεία, λαχνούς, στα εργοστάσια έστω κι αν η αιτία είναι σωστή, δικαιολογημένη, που συχνά τα προβάλλουν λιγότερο από τη δελεαστική λίστα των βραβείων.
Lewis: Το χαρτοπαίγνιο δεν πρέπει ποτέ να είναι ένα σημαντικό μέρος της ζωής του ανθρώπου. Είναι ένας τρόπος για να μεταφέρεται ένα μεγάλο ποσόν χρημάτων (από πρόσωπο σε πρόσωπο) από τον ένα στον άλλο, χωρίς να γίνεται κάτι καλό π.χ. παραγωγική απασχόληση, κάποια εργασία, κλπ. Είναι λοιπόν κακό πράγμα. Αν γίνεται σε μικρό βαθμό, δεν είμαι σίγουρος ότι είναι κακό. Δεν ξέρω πολλά πράγματα γι’ αυτό. Γιατί είναι σχεδόν το μόνο κακό για το οποίο δεν είχα ποτέ κανένα πειρασμό. Νομίζω ότι είναι ένα ρίσκο να μιλώ για πράγματα που δεν είναι στο χαρακτήρα μου, γιατί δεν τα καταλαβαίνω. Αν έρθει κάποιος και μου ζητήσει να παίξουμε bridge με χρήματα, απλά θα του πω: “Πόσα ελπίζεις να κερδίσεις; Πάρτα και πήγαινε”.
Ερώτηση: Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις θεολογικές διαφορές που προκάλεσαν τα σχίσματα στην Χριστιανική Εκκλησία. Θεωρείτε ότι αυτές οι διαφορές είναι βασικές, ουσιαστικές; Και είναι ο καιρός ώριμος, κατάλληλος, για ένωση;
Lewis: Ο καιρός είναι πάντα ώριμος για ένωση. Τα σχίσματα μεταξύ Χριστιανών είναι αμαρτία και σκάνδαλο. Οι Χριστιανοί οφείλουν όλο τον καιρό με κάθε τρόπο να συνεισφέρουν, να βοηθούν για την ένωση, αν γίνεται αυτό μόνο με τις προσευχές τους.
Είμαι απλά ένας… λαϊκός και πρόσφατα έχω έρθει στο Χριστιανισμό. Δεν ξέρω πολλά γι ’αυτά τα πράγματα. Όμως, σε όσα έχω γράψει και σκεφτεί, πάντοτε κρατάω τις παραδοσιακές, δογματικές θέσεις.
Το αποτέλεσμα είναι ότι γράμματα που συμφωνούν μαζί μου έχουν φτάσει σε μένα από αυτούς που συνήθως θεωρούνται οι πιο “διαφοροποιημένοι τύποι” Χριστιανών: Πήρα γράμματα από Ιησουίτες μοναχούς, μοναχές, επίσης από Κουακέρους και από Ουαλλούς ετερόδοξους, και άλλους. Έτσι, μου φαίνεται ότι τα “εξτρεμιστικά” στοιχεία σε κάθε Εκκλησία είναι πιο κοντά το ένα με το άλλο και ότι οι φιλελεύθεροι και “ανοιχτόμυαλοι” σε κάθε σώμα-δόγμα δεν θα ενωθούν ποτέ.
Ο κόσμος των δογματικών Χριστιανών είναι ένας χώρος όπου χιλιάδες άνθρωποι, πολύ διαφορετικού τύπου, συνέχεια λένε το ίδιο πράγμα, και ο κόσμος της “ανοιχτόμυαλης και ξενέρωτης θρησκείας” είναι ένας κόσμος όπου ένας μικρός αριθμός ανθρώπων, όλοι του ίδιου τύπου, λένε τελείως διαφορετικά πράγματα και αλλάζουν τις ιδέες, γνώμες τους, κάθε λίγα λεπτά. Ποτέ δεν θα επιτύχουμε ένωση μ’ αυτούς.
Ερώτηση: Στο παρελθόν η Εκκλησία χρησιμοποίησε διάφορα είδη πιέσεως, καταναγκασμού, προσπαθώντας να ασκήσει “βία”» σε μια συγκεκριμένη ομάδα – δόγμα χριστιανικό για να μείνει ή να ενταχθεί στην κοινότητα. Έχοντας αρκετή δύναμη, υπάρχει κίνδυνος να συμβούν πάλι τέτοιου είδους πράγματα;
Lewis: Ναι, ακούω άσχημες φήμες που έρχονται από την Ισπανία. Ο κατατρεγμός είναι μια δοκιμασία, στην οποία όλοι οι άνθρωποι είμαστε εκτεθειμένοι. Είχα μια κάρτα με υπογραφή “M.D.”, που έλεγε ότι όποιος εκφράζει και δημοσιεύει την άποψή του για την Παρθενική γέννηση, πρέπει να τον γυμνώνουν και να τον μαστιγώνουν. Αυτό δείχνει πόσο εύκολα η καταδίωξη των χριστιανών από μη χριστιανούς μπορεί να ξανασυμβεί.
Βέβαια, δεν θα το ονόμαζαν καταδίωξη. Θα το ονόμαζαν “υποχρεωτική επανεκπαίδευση σε πράγματα, θεωρίες, ιδεολογικά ανάρμοστες” ή κάτι παρόμοιο. Αλλά πρέπει, βεβαίως, να παραδεχτώ ότι οι Χριστιανοί υπήρξαν οι ίδιοι στο παρελθόν διώκτες. Ήταν χειρότερο γι’ αυτούς, διότι θα έπρεπε να ξέρουν καλύτερα. Δεν ήταν χειρότεροι όμως, κατά κάποιο τρόπο, σε κάποια άλλα πράγματα. Απεχθάνομαι κάθε είδος θρησκευτικής καταπίεσης. Μόλις τις προάλλες έγραψα ένα οργισμένο γράμμα στο “The Spectator” για τις παρελάσεις της Εκκλησίας στο Home Guard (ημέρα μνήμης για την ένοπλη πολιτοφυλακή κατά τη διάρκεια του Β΄ Π.Π.)!
Ερώτηση: Είναι απαραίτητη για τον χριστιανικό τρόπο ζωής η παρακολούθηση σ’ ένα τόπο λατρείας ή το να είσαι μέλος μιας χριστιανικής κοινότητας;
Lewis: Αυτή είναι μια ερώτηση που δεν μπορώ να απαντήσω. Η δική μου εμπειρία είναι ότι, όταν πρωτοέγινα Χριστιανός, περίπου πριν 14 χρόνια, νόμιζα ότι μπορούσα μόνος μου να κάνω τα θρησκευτικά μου καθήκοντα. Αποσυρόμουν στα δωμάτιά μου και διάβαζα θεολογία, και δεν πήγαινα καθόλου σε εκκλησίες και στα Gospel Halls (Αίθουσες Ευαγγελίου: συνελεύσεις χριστιανών). Μετά αργότερα, ανακάλυψα ότι ήταν ο μόνος τρόπος για να κυματίζω τη σημαία. Και, βέβαια, βρήκα ότι αυτό σήμαινε να είσαι ο στόχος.
Είναι ασυνήθιστα άβολο για την οικογένειά σου να σηκώνεσαι νωρίς για να πας στην εκκλησία. Δεν πειράζει τόσο πολύ το να σηκωθείς πρωί για οτιδήποτε άλλο. Όμως, το να σηκωθείς πρωί για να πας στην Εκκλησία είναι πολύ εγωιστικό εκ μέρους σου και ανησυχείς το σπίτι! Αν υπάρχει κάτι στη διδασκαλία της Καινής Διαθήκης, που έχει το χαρακτήρα της εντολής είναι ότι πρέπει να πάρεις τη Θεία Κοινωνία, και δεν μπορείς αυτό να το κάνεις χωρίς να πας στην Εκκλησία.
Δεν μού άρεσαν καθόλου οι ύμνοι τους, τους οποίους θεωρούσα πέμπτης κατηγορίας ποιήματα, με μουσική έκτης κατηγορίας. Αλλά καθώς εξακολουθούσα να πηγαίνω είδα τη μεγάλη ωφέλεια απ’ αυτό. Συνάντησα ανθρώπους διαφορετικούς, με διαφορετικές απόψεις, άλλη μόρφωση, και τότε σταδιακά η έπαρσή μου άρχισε να “ξεφλουδίζεται”!
Συνειδητοποίησα ότι οι ύμνοι, που ήταν ακριβώς έκτης κατηγορίας μουσική, είχαν ωστόσο ψαλλεί με ευλάβεια, με αγάπη, με αγαθότητα από ένα παλαιό άγιο με ελαστικά υποδήματα στο απέναντι στασίδι, και τότε συνειδητοποιείς ότι δεν είσαι κατάλληλος, άξιος, να καθαρίσεις αυτά τα υποδήματα. Αυτό σε βγάζει από την “ερημική” σου έπαρση. Δεν είναι για μένα να βάζω νόμους, κανόνες, καθώς είμαι ένας απλός λαϊκός, και δεν ξέρω πολλά.
Ερώτηση: Αν είναι αλήθεια ότι είναι αρκετό το να θέλεις αρκετά τον Θεό για να Τον βρεις, πώς μπορώ να κάνω τον εαυτό μου να Τον θέλει αρκετά, ώστε να μπορέσω να Τον βρω;
Lewis: Αν δεν θέλεις τον Θεό, γιατί είσαι τόσο ανήσυχος στο να θέλεις να Τον επιθυμείς, να Τον λαχταράς; Νομίζω ότι η επιθυμία είναι αληθινή, ειλικρινής. Και θα έλεγα ότι ένα τέτοιο πρόσωπο έχει πραγματικά βρει τον Θεό, αν και δεν το έχει ακόμη πλήρως συνειδητοποιήσει (αντιληφθεί). Δεν αντιλαμβανόμαστε πάντα τα πράγματα, τότε που ακριβώς συμβαίνουν. Πάντως, αυτό που είναι το πιο σημαντικό είναι ότι, ο Θεός έχει βρει αυτό το πρόσωπο, και αυτό είναι το κυριότερο πράγμα. Όπως ο Αυγουστίνος έλεγε, εκ μέρους του Θεού προς τον άνθρωπο: Δεν θα με αναζητούσες, αν δεν με είχες ήδη βρει.
Θεματολογικές ετικέτες