«Το να είσαι αγνός σημαίνει να είσαι ολόκληρος»
Ο π. Erik Varden μιλάει και γράφει για μια παραμελημένη αρετή
3 Οκτωβρίου 2023
Πηγή: Anne Reisch
Η αγνότητα δεν είναι ένα δημοφιλές θέμα στον ευρύτερο πολιτισμό, αλλά ούτε και στην Καθολική Εκκλησία!
Η αγνότητα είναι το θέμα ενός νέου βιβλίου από μια προσωπικότητα που είναι οικεία στους αναγνώστες του Pillar-Πυλώνα. Ο επίσκοπος Έρικ Βάρντεν, πνευματικός συγγραφέας, λόγιος, μουσικός, λάτρης της μπύρας, μοναχός στο Τάγμα των Τραπιστών και επίσκοπος του Τρόντχαϊμ στη Νορβηγία.
Ο 49χρονος επίσκοπος απέκτησε μια νέα ευθύνη τον Αύγουστο, όταν ορίστηκε Αποστολικός Διαχειριστής της επισκοπής του Tromsø, που βρίσκεται βορειότερα από την επισκοπή του στη Νορβηγιά. Αυτό σημαίνει ότι επί του παρόντος επιβλέπει δύο από τις τρεις δικαιοδοσίες της Λατινικής Εκκλησίας στη Νορβηγία (η τρίτη είναι η Επισκοπή του Όσλο).
Παρά τα βάρη της εκκλησιαστικής ευθύνης, βοήθησε πρόσφατα στην ανάπτυξη μιας νέας μπύρας! Της Magnus, που πήρε το όνομά της από τον μάρτυρα του 12ου αιώνα, τον Άγιο Μάγκνους του Όρκνεϊ!
Έχει επίσης γράψει, και μόλις εκδόθηκε, το βιβλίο “Chastity: Συμφιλίωση των αισθήσεων”, ένα μεστό βιβλίο που αναφέρεται σε αυτή τη συχνά χλευασμένη αρετή, αλλά αντιμετωπίζει επίσης τις ευρύτερες προκλήσεις της χριστιανικής ζωής στον 21ο αιώνα με έναν εκπληκτικά πρακτικό τρόπο.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η οποία διεξήχθη μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου καθώς ο π. Erik Varden περίμενε τη χιονόπτωση στη βόρεια πόλη Tromsø, ο επίσκοπος εξηγεί γιατί έγραψε το βιβλίο, γιατί η αγνότητα είναι τόσο παρεξηγημένη σήμερα – και τι κοινό έχει η αρετή με την μπύρα.
Ε. Διστάσατε να ονομάσετε το νέο σας βιβλίο “Αγνότητα”; Εξάλλου, πολλοί άνθρωποι σήμερα βρίσκουν τον όρο βαθιά απωθητικό.
Α. Η αρχική μου ιδέα ήταν πιο φιλόδοξη: ήθελα το βιβλίο να ονομάζεται Homo castus, για να δείξω εξαρχής ότι το σημασιολογικό μητρώο της “αγνότητας” αφορά κάτι περισσότερο από την απλή στάση απέναντι στο σεξ· ότι αγγίζει έναν τρόπο να είσαι άνθρωπος.
Οι εκδότες πίστευαν ότι ένας λατινικός τίτλος θα απωθούσε τους αναγνώστες, κάνοντας το βιβλίο να φαίνεται υπερβολικά ακαδημαϊκό. Μάλλον είχαν δίκιο. Σε κάθε περίπτωση, το κίνητρό μου παραμένει να δείξω ότι η αγνότητα είναι ένας πιο ενδιαφέρων, γενναιόδωρος όρος απ’ ό,τι τείνουν να υποθέτουν οι άνθρωποι.
Στη λατινική αρχαιότητα, το επίθετο “castus” (από το οποίο παίρνουμε το “αγνός”) ήταν συνώνυμο του “ακέραιος”. Το να είσαι αγνός σημαίνει να έχεις ακεραιότητα, να είσαι άρτιος ψυχοσωματικά. Αυτό το είδος της ολότητας προκύπτει στο βαθμό που ενσωματώνω τα στοιχεία εκείνα μέσα μου που μπορεί για οποιονδήποτε λόγο να είναι κατακερματισμένα, και γίνομαι σώος, ολόκληρος.
Η αγνότητα δεν είναι πρωτίστως θέμα “ταπείνωσης”· είναι μια προσδοκώμενη αρετή. Στο βιβλίο προσπαθώ να εξηγήσω το βάθος και το εύρος της προσδοκίας.
Ε. Πώς φτάσαμε, ως πολιτισμός, να έχουμε μια τόσο στενή, φτωχή ιδέα για την αγνότητα;
Α. Μια καλή ερώτηση. Η λέξη “αγνότητα” μπορεί να κάνει τα μάγουλά μας να κοκκινίσουν από αμηχανία. Αυτό είναι κάπως αστείο, δεδομένου του πόσο απροκάλυπτα μιλάμε για το σεξ.
Ανήκω σε μια γενιά για την οποία το σεξ, μετά τις πολιτιστικές μάχες της δεκαετίας του 1960, είχε κατρακυλήσει, από τις σκοτεινές κρεβατοκάμαρες στη δημόσια πλατεία, σε κάτι που προοριζόταν να είναι μια απελευθέρωση. Οι ειδήμονες προειδοποιούσαν συνεχώς για τις βλαβερές συνέπειες της σεξουαλικής αναστολής. Η αποδεκτή ονοματολογία για την υπέρβαση έγινε σταδιακά σχεδόν αποκλειστικά ψυχοσεξουαλική. Οποιαδήποτε λαχτάρα, οποιοσδήποτε ψυχικός πόνος θεωρήθηκε ότι μπορεί να οριστεί με τους όρους της.
Η γενική παραδοχή ήταν ότι η επιδίωξη ενός ισορροπημένου, χωρίς συμπλέγματα, ενεργά εκφρασμένου σεξουαλικού εαυτού, ήταν προϋπόθεση για την ανάπτυξη, της ωριμότητας και της ευημερίας! Αυτό μάλλον απαξίωσε την αντίληψη που υποδηλώνει την εγγενή αξία της αυτοκυριαρχίας και της λογικής εμπλοκής με το ένστικτο.
Ε. Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η Εκκλησία ευθύνεται για αυτή την εξαθλίωση;
Α. Νομίζω ότι η Εκκλησία πρέπει να αναλάβει κάποια ευθύνη. Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν γι’ αυτό. Μπορώ να επικεντρωθώ σε ένα σημείο-κλειδί!
Ως ανθρώπινα όντα, τείνουμε, στη σκέψη και την αυτοαντίληψή μας, προς τον δυισμό. Είναι πραγματικά δύσκολο να κατανοήσουμε πλήρως τη χριστιανική πεποίθηση ότι είμαστε μια αναπόσπαστη μονάδα πνεύματος και ύλης, ψυχής και σώματος· ότι η ψυχή, όπως δίδαξε ο Άγιος Θωμάς, είναι “η μορφή του σώματος” και ότι το σώμα μας καλείται να διαποτιστεί από το πνεύμα.
Οι χριστολογικές συζητήσεις του 4ου, 5ου και 6ου αιώνα προσπάθησαν να τα επεξεργαστούν όλα αυτά με αναφορά στον Χριστό. Αναζητώντας υπεύθυνους τρόπους για να εκφράσει το παράδοξο ότι ο Χριστός είναι πλήρως Θεός και πλήρως άνθρωπος, η Εκκλησία ανέπτυξε, κατ’ επέκταση, μια εντελώς νέα, υπέροχη περιγραφή του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος· διότι το σωτήριο έργο του Χριστού θεράπευσε και ανανέωσε τη φύση μας εκ των έσω, και φανέρωσε τι όντως είναι ο άνθρωπος.
Το μοναστικό κίνημα, το οποίο διαμορφώθηκε κατά την ίδια περίοδο, ασχολήθηκε με τις συνέπειες αυτής της διδασκαλίας στην πράξη. Μου αρέσει να σκέφτομαι τον μοναχισμό ως εφαρμοσμένη θεολογία. Στη βιβλιογραφία τους, οι μοναχοί και οι μοναχές διατύπωσαν μια λογική, ρεαλιστική περιγραφή της αγνής ζωής ενόψει της διαμόρφωσης του εαυτού τους στο πρότυπο Χριστός, πεπεισμένοι ότι η Ενσάρκωση παρέχει το παράδειγμα που χρειαζόμαστε για να κατανοήσουμε την ανθρώπινη φύση μας, την προέλευση και την τελειότητά της.
Καθώς περνούσαν οι αιώνες, αυτή η ριζικά θεολογική αυτοκατανόηση συσκοτίστηκε. Η έννοια της αρετής αντικαταστάθηκε, σε ορισμένα πλαίσια, από τεχνικές έννοιες πειθαρχίας. Αντί οι άνθρωποι να βλέπουν τη χριστιανική ζωή σε μια προοπτική μεταμόρφωσης, και αποκατάστασης από τον κατακερματισμό στην ολότητα, έφτασαν να τη βλέπουν με όρους καθορισμένων επιταγών, βασισμένων σε μια υπερβολικά πνευματοποιημένη άποψη για τον άνθρωπο.
Οι σωματικές ορέξεις, ο αισθησιασμός, το σεξ, οτιδήποτε μας θύμιζε τη ζωική φύση μας, έφτασαν να θεωρούνται ανάξιες. Δημιουργήθηκε μια διχοτόμηση. Οι διεκδικήσεις του σώματος αποσιωπήθηκαν ή “υποβαθμίστηκαν”.
Μπορούσαν να προκύψουν καταστάσεις στις οποίες άνδρες και γυναίκες που είχαν ξεκινήσει από μια θέση γνήσιας, ευσεβούς καλής θέλησης, έχαναν το εννοιολογικό πλαίσιο και την τεχνογνωσία, που απαιτούνταν για να ζήσουν μια ενσώματη χριστιανική ζωή, βρίσκοντας τους εαυτούς τους πίσω στην παγίδα του δυϊσμού. Οι καταπιεσμένες, μη αναγνωρισμένες ζωτικές ενέργειες έβρισκαν τρόπους να επαναστατήσουν, οδηγώντας στις χειρότερες περιπτώσεις σε διπλή, ληστρική ζωή.
Η εκ νέου ενασχόληση με το αγνό ιδεώδες, ως παιδαγωγική για την ολοκληρωμένη ζωή, πρέπει να διαδραματίσει ρόλο και στο κρίσιμο συνεχές έργο της προστασίας.
Από τον τίτλο, οι αναγνώστες μπορεί να υποθέσουν, λανθασμένα, ότι το βιβλίο επικεντρώνεται στενά σε σεξουαλικά θέματα. Στην πραγματικότητα, καλύπτει όλο τον αγώνα της χριστιανικής ζωής.
Ε. Πώς μας βοηθά η έννοια της αγνότητας να κατανοήσουμε το είδος της μεταμόρφωσης στην οποία μας καλεί ο Χριστός;
Α. Η επιδίωξη της ψυχοσωματικής ολότητας επηρεάζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Προσπαθώ να ρίξω φως σε αυτό ασχολούμενος με έναν κατάλογο, καθόλου εξαντλητικό, εντάσεων που είναι ικανές να σημαδέψουν τη ζωή μας κατά τη μία ή την άλλη στιγμή: Οι εντάσεις μεταξύ σώματος και ψυχής, αρσενικού και θηλυκού, τάξης και αταξίας, ελευθερίας και ασκητικού περιορισμού.
Πρέπει να ζήσουμε αυτές τις εντάσεις, να αναπτυχθούμε μέσα από αυτές. Νέες διαστάσεις της εμπειρίας θα ανοίξουν μπροστά μας. Η αγνότητα, που αρχικά μπορεί να φαίνεται ότι σημαίνει περιορισμός, θα αποκαλυφθεί ως ευρεία δύναμη γεμάτη γλυκύτητα. Αυτό ισχύει για τις ρομαντικές σχέσεις, αλλά και για τη φιλία, και για τη σχέση μεταξύ γονέων και παιδιών.
Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει γράψει θαυμάσια για την ανάγκη της αγνότητας στους γονείς. Την εξηγεί ως απόφαση να μην εργαλειοποιούν τα παιδιά τους· να μην ενδίδουν στην ψευδαίσθηση ότι τα παιδιά τους είναι ιδιοκτησία τους μέσω της οποίας μπορούν να αυτοπραγματωθούν. Αναπτύσσοντας αυτή τη συλλογιστική, θα μπορούσαμε ακόμη και να πούμε ότι η αγνότητα έχει μια πολιτική διάσταση.
Ε. Γράφετε ότι “ένα λάθος που έχουν κάνει συχνά οι Χριστιανοί είναι να υποθέτουν ότι η αγνότητα είναι κατά κάποιο τρόπο φυσιολογική· αλλά όχι, αυτό δεν ισχύει είναι εξαιρετική”-επιλογή.
Γιατί είναι σημαντικό να το αντιληφθούμε αυτό;
Α. Είναι θέμα ριζωμένο στη πραγματικότητα. Έχοντας κάνει τη δήλωση που παραθέτετε, συνεχίζω να λέω, νομίζω, αυτό που οι περισσότεροι από εμάς διαπιστώνουμε αν είμαστε ειλικρινείς: Ότι η αρετή δεν μας “βγαίνει” εύκολα. Όταν προσπαθούμε να την ασκήσουμε σοβαρά, με την πάροδο του χρόνου, διαπιστώνουμε ότι οι πληγές της αμαρτίας «κόβουν βαθιά». Μας προετοιμάζουν-ωθούν για να αποτύχουμε στον σκοπό μας.
Ακόμα κι όταν κοπιάζουμε να μάθουμε τη φιλανθρωπία, την υπομονή, το θάρρος και ούτω καθεξής, πρέπει να κοπιάσουμε πολύ περισσότερο για να γίνουμε αγνοί, αφήνοντας τη Χάρη να κάνει το αργό, μεταμορφωτικό της έργο, επιλέγοντας να συνεργαστούμε μαζί της. Εκτός από έκτακτες εντυπωσιακές εξαιρέσεις, η ανάπτυξη στη Χάρη, όπως και η υπόλοιπη ανάπτυξη, είναι οργανική. Συμβαίνει αργά, κρυφά, δεν ξέρουμε πώς. Όμως, με τον καιρό, αποδίδει καρπούς.
Χρειάζεται προσπάθεια, ταπείνωση και υπομονή για να μάθουμε να κάνουμε το κατ’ εξαίρεσιν… κανόνα! Αλλά τι χαρά, όταν συνειδητοποιούμε ότι μια τέτοια μετάβαση μπορεί να συμβεί με τη βοήθεια του Θεού.
Ε. Σε ποιο βαθμό η ποιμαντική σας εργασία -ο χρόνος που περνάτε πρόσωπο με πρόσωπο με τους ανθρώπους που περιγράφουν τους αγώνες τους- επηρέασε τη συγγραφή του βιβλίου;
Α. Σε μεγάλο βαθμό. Ακόμα και όσα έμαθα από τους δικούς μου αγώνες. Όταν θεολόγοι και κληρικοί μιλούν για τη σεξουαλική ηθική και την αγνότητα, μερικές φορές έχει κανείς την εντύπωση ότι οι ίδιοι δεν έχουν ποτέ κατοικήσει, για κάποιο χρονικό διάστημα, σε ανθρώπινο σώμα! Ο λόγος γίνεται εύκολα αφηρημένος και εξιδανικευμένος· άλλο ένα παράδειγμα της δυϊστικής τάσης, που συζητήσαμε παραπάνω.
Η μοναστική μου μόρφωση με έχει κάνει λίγο “καθημαγμένο” από αυτή την άποψη. Στο μοναστήρι, τα ιδανικά δοκιμάζονται και δοκιμάζονται διαρκώς από την αλληλεπίδραση με τους άλλους. Μαθαίνεις πόσο επίπονη είναι η χριστιανική πρόταση και συγχρόνως πόσο θαυμάσια! Κάθε ανθρώπινη πραγματικότητα είναι μια πιθανή αφετηρία για μια νέα ζωή εν Χριστώ, αρκεί να είμαι έτοιμος να ακούσω το κάλεσμα ανεπιφύλακτα, εμπιστευόμενος ότι η Χάρη του Θεού, η οποία συγκεκριμενοποιείται μέσω της Εκκλησίας, θα μου επιτρέψει να την προσεγγίσω.
Είναι προνόμιο και χαρά μου να συνοδεύω τους άλλους καθώς προσπαθούν να αναπτυχθούν σε ωριμότητα και Χάρη. Ελπίζω αυτό το βιβλίο να δώσει τόσο μια περιγραφή του στόχου που καλούμαστε να επιτύχουμε όσο και πρακτικές συμβουλές, γεννημένες από την εμπειρία, για το πώς να φτάσουμε εκεί.
Ε. Γράφετε, σχεδόν παρεμπιπτόντως, ότι η Μαρία Μαγδαληνή θα ήταν “μια εξαιρετική προστάτιδα αγία” για τον 21ο αιώνα. Θα μπορούσατε να το αναλύσετε;
Α. Στην πνευματική και λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας, η Μαρία Μαγδαληνή αντιπροσωπεύει τον προσανατολισμό της επιθυμίας. Μπαίνει στη σκηνή του Ευαγγελίου ως κάποια που έχει παγιδευτεί πολύ στην επιθυμία της σάρκας.
Η συνάντηση με τον Χριστό μεταμορφώνει την αντίληψή της για το τι σημαίνει η βαθύτερη επιθυμία της, αν και η διαδικασία χρειάζεται χρόνο. Ακόμα και μετά την Ανάσταση, πρέπει να της ειπωθεί: “Μη μου άπτου”, “Μην προσκολλάσαι σε μένα”, δηλαδή “Μη μένεις κοντά μου μόνο με όρους συναισθηματικούς· μάθε να με γνωρίζεις διαφορετικά, ως μια ζωντανή, αψηφούσα τον θάνατο, θεοποιό Παρουσία”. Η Μαρία Μαγδαληνή προσέχει και μαθαίνει.
Η Εκκλησία την παρουσιάζει ως κάποια που διαλύει αποτελεσματικά μια άποψη που διαχωρίζει τον πνευματικό έρωτα από τον σαρκικό έρωτα. Μας δείχνει ότι ανήκουν σε ένα ενιαίο ανοδικό συνεχές, βοηθώντας μας να δούμε ότι μπορεί να υπάρχει μια αναλαμπή της αιωνιότητας και στο σωματικό πάθος· ότι ακόμη και ο άτακτος έρωτας μπορεί να πυροδοτήσει μια αγιαστική αγάπη για τον Θεό που διώχνει τον φόβο· ότι τίποτα δεν είναι πέρα από τη διατακτική δύναμη του Θεού, ότι τίποτα στον άνθρωπο δεν είναι ανεπανόρθωτο.
Νομίζω ότι αυτό είναι ένα μήνυμα που πρέπει να ακούσει η εποχή μας.
Θεματολογικές ετικέτες