Χρήστου Λούκου – “Επιδημία και κοινωνία”
Σχόλια ανώνυμου συγγραφέα
Στην μελέτη του Χρἠστου Λούκου “ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ – Η ΧΟΛΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΣΥΡΟΥ (1854)” που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Μνήμων”, τ. 14, 1992 από την Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού (https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mnimon/article/view/7870/7577) υπάρχουν μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία, που σχετίζονται με την επικαιρότητα που αντιμετωπίζουμε αυτές τις μέρες.
Μερικά μόνο είναι αυτά:
σελ. 56 “Σήμερον ἀπέθανε καί ὁ ἐναρετώτερος Ἱερεύς τῆς Μεταμορφώσεως Ἰωακείμ, συγχρόνως δέ καί ὁ ὑπηρέτης του, ἐν ώ πρό τεσσάρων ἡμερῶν ἀπέθανεν ἡ ἀδελφή του χήρα, συγκάτοικός του. Ἐξαιρέτως ἡ περίστασις αὕτη κατεδειλίασε τούς πάντας, θεωροῦντας πλέον τό νόσημα ὡς κολλητικόν. Καί πραγματικῶς τρεῖς καί τέσσαρες θάνατοι συνέβησαν ἐντός πολλῶν οἰκιῶν”.
σελ. 60-61 “Δέν διαπιστώθηκε ιδιαίτερη έκρηξη θρησκευτικότητας. Ό επίσκοπος Σύρου και Τήνου Δανιήλ επέτρεψε να λυθεί ή νηστεία του δεκαπενταύγουστου για να διατρέφονται καλύτερα οι κάτοικοι, και φαίνεται ότι συμφώνησε με τις αρχές να περιοριστούν οι ιερουργίες στο ελάχιστο για να αποφευχθούν οι συγκεντρώσεις των ατόμων. Ένέδωσε, ύστερα άπο πιέσεις, στο αίτημα για λιτανεία, την οποία θεωρούσε «παράκαιρον ως εκ της γενησομένης συναφής τοϋ πλήθους». Τις περισσότερες φορές δεν γίνονταν κηδείες άλλα ό νεκρός απομακρυνόταν άπο τους συγγενείς καί μεταφερόταν γρήγορα στον τάφο.
σελ 64 “Φαίνεται ότι έκλεισαν καί τά καφενεία άπο τις 6 μ. μ. για νά μή συνωθούνται (γίνεται «συσσώρευσις») οί πολίτες. Προτάθηκε, μάλιστα, στους ιερείς νά λειτουργούν νωρίς, άπο τις 7 π.μ., καί νά τελειώνουν γρήγορα” .
σελ. 69 “Αρκετοί υπουργοί, ό δήμαρχος, οι περισσότεροι δημόσιοι υπάλληλος αξιωματούχοι και άλλοι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους. Η διοικητική μηχανή εξαρθρώθηκε, ή κοινωνική συνοχή ανατράπηκε. ‘Ακόμα καί ιερείς αρνούνταν να συνοδέψουν τους νεκρούς”.
Άλλη μια ενδιαφέρουσα περίπτωση. Η πανώλη που έπληξε τον Πόρο το 1837.
“Η Ιστορική Έκθεσις της εν Πόρω Πανώλους” υπό Καρόλου Βίπμερ, βρίσκεται εδώ Historikē ekthesis tēs en Porō panōlus kata tus mēnas Aprillion, Maïon kai Iunion 1837<https://books.google.gr/books?id=8E9RAAAAcAAJ&pg=PA55&lpg=PA55&dq=%CE%B5%CE%BD+%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%81%CF%8E+%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%8E%CE%BB%CE%B7%CF%82&source=bl&ots=gU_WPtmfgn&sig=ACfU3U2tkR1Qzrb-WHFtFyTKqETuDeTegw&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjJuob5m67oAhUBuaQKHdioCwo4ChDoATACegQIBhAB#v=onepage&q=%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%B5%CE%B9%CF%82&f=false>
Στην σελ. 11 λέει τα εξής: “Εσφαλίσθησαν τα λοιπά εμπορικά μαγαζεία, καθώς και αι εκκλησίαι, και δεν εσυγχωρείτο να εισέρχονται εις τα τελευταίας παρά μόνον οι ιερείς”.
Στην σελ. 50: “$ 13. Εις τας τοιαύτας χώρας αποκλείονται μεν εις τας ιδίας αυτών οικίας οι άνθρωποι μη εξερχόμενοι άνευ ιδιαιτέρας αδείας, απαγορεύονται δε αι κοιναί συνδιατριβαί εις τας εκκλησίας, τα ξενοδοχεία, τα λουτρά, και τα ευθυμίας καταστήματα, καθώς και αυταί αι συνελεύσεις (συρροή) εις τους δρόμους και τας αγοράς…”
….
$ 16. Αν αποθάνει ο ασθενής, τίθεται με όσα έφερεν ιμάτια εις το φορείον, και συνωδευόμενος από ένα μόνον ιερέα εις την κηδείαν, θάπτεται εις ιδιαίτερον μεν και κεχωρισμένον, όχι όμως πολύ μακράν κείμενον τόπον, από δύο τουλάχιστον μέτρα βαθέως καλυπτόμενος με τίτανον (άσβεστον)…
Σημαντική μορφή τον 19ο αι. ήταν ο Ελβετός, Φιλέλλην Ιατρός, Louis-André Gosse. Εστάλη από τον Καποδίστρια μαζί με τον Ιατρό Καλογερόπουλο και τον αδελφό του Βιάρο στα νησιά Ύδρα-Σπέτσες για αντιμετώπιση της επιδημίας. Ήταν υπεύθυνος κυρίως για τα μέτρα κατά της πανώλους στην Ύδρα που στέφθηκαν με επιτυχία και η νόσος σχεδόν εξαλείφθηκε εντός ενός μηνός. Πάνω σε αυτά τα μέτρα βασίστηκε ο Καποδίστριας για την έκδοση του σχετικού διατάγματος τον Αύγουστο του 1828, που προέβλεπαν και κλείσιμο των ναών και απαγόρευση της κωδωνοκρουσίας για να μη προσέρχονται στο Ναό πιστοί και μεταδοθεί η ασθένεια.
Οι πολύτιμες Ιατρικές υπηρεσίες του Ελβετού Louis-André Gosse<http://www.kapodistrias.info/ygeia/iatrikes-ipiresies-louis-andre-gosse>
“Η επιδημία πανώλης ενέσκηψε αρχικά στην Ύδρα τον Απρίλιο του 1828 από το πλήρωμα του πλοίου “Αφροδίτη” που μετέφερε την αρρώστια από την Αίγυπτο όπου θέριζε τον πληθυσμό. Παρά τα μέτρα που πάρθηκαν σύντομα η επιδημία είχε μεταφερθεί στις Σπέτσες, στον Πόρο, στην Χαλκίδα, στα Μέγαρα, και στην Αργολίδα. Μετά τα πρώτα κρούσματα ο Gosse έλαβε μια σειρά μέτρα υγειονομικού χαρακτήρα που συντέλεσαν στην καταπολέμηση της νόσου και γενικότερα επέδειξε έναν ζήλο που οφειλόταν όχι μόνο στον αδιαμφισβήτητο ανθρωπισμό του αλλά και στο επιστημονικό ενδιαφέρον που παρουσίαζε η καταπολέμηση της επιδημίας.
Ο Gosse αφού μελέτησε τα κρούσματα και κατέληξε στην μορφή της επιδημίας, διέταξε την έξοδο των αρρώστων από τα σπίτια και την τοποθέτηση τους κάτω από την σκιά φυλλωμάτων σε απόσταση έξι μέτρων του ενός από τον άλλο. Παράλληλα χρησιμοποίησε την ιατρική τεχνική της “καυτηρίασης των οιδημάτων” που εμπόδισε την εξάπλωση της επιδημίας, όρισε λοιμοκαθαρτήρια, επέβαλλε την καύση των ρούχων των νεκρών, την ματαίωση των εκκλησιασμών, κλείσιμο των καφενείων κτλ. Με συνεχή κοπιώδη ταξίδια σε όλα τα γύρω νησιά ο Gosse επαγρύπνισε για την τήρηση των κανονισμών αυτών. Παρόλα αυτά και ενώ σημειώθηκε προσωρινή κάμψη της τους καλοκαιρινούς μήνες, η επιδημία εξαπλωνόταν με γοργούς ρυθμούς κυρίως στην Αχαία και στα Καλάβρυτα το Φθινόπωρο του 1827.
Ο Gosse πλέον χειριζόταν σχεδόν αποκλειστικά το θέμα της επιδημίας, έχοντας λάβει την σχετική οδηγία από τον Καποδίστρια με τον οποίο διατηρούσε άριστες σχέσεις ήδη από την Γενεύη. Με ένα επιτελείο από βοηθούς που του είχε διατεθεί, ο Gosse ταξίδευε με αυτοθυσία σε όλες τις πανωλόπληκτες περιοχές (κυρίως τον Πόρο, την Αίγινα και τα Μέγαρα) προσπαθώντας να καταπολεμήσει την αρρώστια. Δυστυχώς όμως στην προσπάθεια του αυτή και υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες και υψηλές θερμοκρασίες προσβλήθηκε ο ίδιος από κακοήθη πυρετό τον Αύγουστο του 1828. Και ενώ αρχικά πίστεψε πως δεν είναι κάτι σοβαρό, η κατάσταση του επιδεινώθηκε απότομα και ο Gosse κινδύνεψε να χάσει την ζωή του. Σώθηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή καθώς η αρρώστια υποχώρησε με την χρήση κινίνου και την παραμονή του σε ένα απομονωμένο μοναστήρι στον Πόρο…
Βιβλιογραφία για τα ανωτέρω είναι:
– Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, Ευρωπαίοι Φιλέλληνες, παρατηρητές και τεχνοκράτες στην επαναστατημένη Ελλάδα και στο Ελλαδικό Βασίλειο (1821-1843), “εκδόσεις Σταμούλη” 2008.
– L. A. Gosse, Relation De La Peste Qui A Régné En Grèce En 1827 Et 1828: Contenant Des Vues Nouvelles Sur La Marche Et Le Traitement De Cette Maladie, Paris 1838.<https://books.google.gr/books?id=X7K-zZTOfJsC&pg=PA16&lpg=PA16&dq=Louis-Andr%C3%A9+Gosse+hydra&source=bl&ots=F5ZBv0R_uO&sig=ACfU3U2XcbwNrLqI_iPvCALW9Wl6BSwcCw&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjl-vv-s67oAhVqyMQBHZSbBMAQ6AEwB3oECAkQAQ#v=onepage&q=Hydra&f=false>
Ακόμα μια γνωστή περίπτωση που αφορά μάλιστα σε μεγάλο άγιο της Εκκλησίας, είναι ο θάνατος του Μεγάλου Παχωμίου από πανώλη. Αναφέρεται στο βίο του ότι κόλλησε την ασθένεια περιποιούμενος αδελφούς Ταβεννησιώτες που νοσούσαν.