Πρώτο κήρυγμα για τα Χριστούγεννα 2023
Παρασκευή, 15 Δεκεμβρίου 2032
Υπάρχει μια διαδοχή στην ακολουθία της προετοιμασίας-ερχομού (Advent) των Χριστουγέννων. Την πρώτη εβδομάδα, η εξέχουσα μορφή είναι ο προφήτης Ησαΐας, αυτός που αναγγέλλει τον ερχομό του Σωτήρα από μακριά. Τη δεύτερη και την τρίτη Κυριακή, ο οδηγός είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, ο Πρόδρομος. Την τέταρτη εβδομάδα, όλη η προσοχή επικεντρώνεται στη Μαρία. Έχοντας στο πρόγραμμα μόνο δύο διαλογισμούς φέτος, σκέφτηκα να τους αφιερώσω στους δύο τελευταίους: τον Πρόδρομο και την Θεομήτορα.
Στο εικονοστάσι των ορθόδοξων αδελφών, οι δύο (Μαρία και Ιωάννης) στέκονται ο ένας στα δεξιά και ο άλλος στα αριστερά του Χριστού και συχνά απεικονίζονται ως δύο “ταξιθέτες” εκατέρωθεν της πόρτας που οδηγεί στον ιερό περίβολο.
Α. Ιωάννης ο Βαπτιστής, κήρυκας της μεταστροφής
Στα Ευαγγέλια, ο Πρόδρομος μας εμφανίζεται με δύο διαφορετικούς ρόλους: Αυτόν του κήρυκα της μεταστροφής και αυτόν του προφήτη. Αφιερώνουμε το πρώτο μέρος του προβληματισμού στον διδάσκαλο της υγιούς ζωής και το δεύτερο στον προφήτη.
Μερικοί στίχοι από το Ευαγγέλιο του Λουκά αρκούν για να μας δώσουν μια ιδέα για το κήρυγμα του Βαπτιστή:
Είπε στα πλήθη που έβγαιναν να βαπτιστούν από αυτόν: “Μικρά μου φίδια, ποιος σας προειδοποίησε να φύγετε από την επερχόμενη οργή; Να παράγετε λοιπόν καλούς καρπούς ως απόδειξη της μετάνοιάς σας…! Το πλήθος τον ρώτησε: “Τι πρέπει δηλαδή να κάνουμε;”. Εκείνος τους απάντησε: “Όποιος έχει δύο χιτώνες να τους μοιραστεί με αυτόν που δεν έχει κανέναν. Και όποιος έχει τροφές να κάνει το ίδιο”. Ακόμη και οι τελώνες ήρθαν να βαπτιστούν και του είπαν: “Δάσκαλε, τι πρέπει να κάνουμε;”. Εκείνος τους απάντησε: “Σταματήστε να εισπράττετε περισσότερα από όσα προβλέπονται”. Τον ρώτησαν και οι στρατιώτες: “Κι εμείς τι είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε;”. Εκείνος τους είπε: “Μην ασκείτε εκβιασμούς, μην κατηγορείτε ψευδώς κανέναν και να είστε ικανοποιημένοι με τον μισθό σας” (Λουκ. 3:7-14).
Το Ευαγγέλιο μας επιτρέπει να δούμε τι διακρίνει, σε αυτό το σημείο, το κήρυγμα του Βαπτιστή από εκείνο του Ιησού. Το ποιοτικό άλμα εκφράζεται και φανερώνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο από τον ίδιο τον Ιησού: “Ο νόμος και οι προφήτες μέχρι τον Ιωάννη! Από τότε και μετά αναγγέλλεται η Βασιλεία του Θεού και ο καθένας αγωνίζεται να εισέλθει σε αυτήν” (Λουκ. 16:16).
Πρέπει να αποφεύγουμε τις απλουστευτικές αντιθέσεις μεταξύ Νόμου και Ευαγγελίου. Αμέσως μετά τη δήλωση που μόλις παρατέθηκε, ο Ιησούς (ή ίσως ο ευαγγελιστής) προσθέτει: “Είναι ευκολότερο να παρέλθει ο ουρανός και η γη παρά να ακυρωθεί το παραμικρό μέρος μιας διδαχής του Νόμου” (Λουκ. 16:17). Το Ευαγγέλιο δεν καταργεί τον νόμο, δηλαδή, συγκεκριμένα, τις εντολές του Θεού, αλλά εγκαινιάζει μια νέα και διαφορετική σχέση με αυτές.
Αυτό που είναι καινούργιο είναι η τάξη μεταξύ της εντολής και της δωρεάς, δηλαδή μεταξύ του νόμου και της χάρης. Στη βάση του κηρύγματος του Βαπτιστή βρίσκεται η δήλωση: “Μετανοήστε και έτσι θα έρθει σε σας η Βασιλεία του Θεού!” Στη βάση του κηρύγματος του Ιησού βρίσκεται η δήλωση: “Η Βασιλεία του Θεού έχει έρθει”· “Μετανοήστε γιατί η Βασιλεία του Θεού ήρθε σε σας!” (Ας θυμηθούμε τον λόγο του Ιησού που μόλις αναφέρθηκε: “Ο νόμος και οι προφήτες μέχρι τον Ιωάννη· από τότε αναγγέλλεται η Βασιλεία του Θεού και ο καθένας προσπαθεί να εισέλθει σε αυτήν”).
Δεν πρόκειται απλώς για μια χρονολογική διαφορά, μεταξύ κάτι που συνέβη προγενέστερα και κάτι που συνέβη μεταγενέστερα. Πρόκειται επίσης για μια ποιοτική διαφορά. Σημαίνει ότι δεν είναι η τήρηση των εντολών που επιτρέπει την έλευση της Βασιλείας του Θεού· αλλά είναι η έλευση της Βασιλείας του Θεού που επιτρέπει την τήρηση των εντολών. Οι άνθρωποι δεν άλλαξαν ξαφνικά και δεν έγιναν καλύτεροι, ώστε να μπορέσει να έρθει η Βασιλεία σε αυτούς. Όχι, είναι οι ίδιοι όπως πάντα, αλλά είναι ο Θεός που, στο πλήρωμα του χρόνου, έστειλε τον Υιό του, δίνοντάς τους έτσι τη δυνατότητα να αλλάξουν και να ζήσουν μια νέα ζωή. “Διότι ο Νόμος δόθηκε μέσω του Μωυσή, η χάρη όμως προέρχεται από τον Ιησού Χριστό”, λέει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης (Ιωάν. 1:17). Το να αγαπάς τον Θεό με όλη σου την καρδιά είναι “η πρώτη και μεγαλύτερη εντολή”. Αλλά η σειρά των εντολών δεν είναι η πρώτη σειρά ή το πρώτο επίπεδο· πάνω από αυτήν υπάρχει η σειρά της δωρεάς: “Αγαπάμε, επειδή αυτός μας αγάπησε πρώτος” (Α΄ Ιωάν. 4:19).
Είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς αυτή η νεότητα του Χριστού αντανακλάται στη διαφορετική στάση του Βαπτιστή και του Ιησού απέναντι στους λεγόμενους “αμαρτωλούς”. Ο Ιωάννης, όπως είδαμε, επιτίθεται στους αμαρτωλούς που έρχονται σε αυτόν με πύρινα λόγια. Είναι ο ίδιος ο Ιησούς που επισημαίνει τη διαφορά μεταξύ του ιδίου και του Προδρόμου στο θέμα αυτό: «Διότι ο Ιωάννης ήρθε ούτε τρώγοντας μήτε πίνοντας, και είπαν: “Είναι δαιμονισμένος”. Ο Υιός του ανθρώπου ήρθε τρώγοντας και πίνοντας και είπαν: “Κοιτάξτε, είναι φαγάς και μέθυσος, φίλος των τελώνων και των αμαρτωλών”» (Λουκ. 11:18-19). “Γιατί ο δάσκαλός σας τρώει με τελώνες και αμαρτωλούς;”, ρώτησαν οι Φαρισαίοι τους μαθητές του Ιησού (Ματθ. 9:11).
Ο Ιησούς δεν περιμένει από τους αμαρτωλούς να αλλάξουν τη ζωή τους για να τους καλωσορίσει· αλλά τους καλωσορίζει και αυτό οδηγεί τους αμαρτωλούς να αλλάξουν τη ζωή τους. Και τα τέσσερα Ευαγγέλια -τα Συνοπτικά και το κατά Ιωάννη- είναι ομόφωνα σε αυτό. Ο Ιησούς δεν περιμένει από τη Σαμαρείτιδα να βάλει σε τάξη την προσωπική της ζωή προτού περάσει χρόνο μαζί της και μάλιστα για να της ζητήσει να του δώσει κάτι να πιει. Αλλά με αυτόν τον τρόπο άλλαξε την καρδιά αυτής της γυναίκας, η οποία έγινε ευαγγελίστρια ανάμεσα στους ανθρώπους της. Το ίδιο συμβαίνει με τον Ζακχαίο, με τον Ματθαίο τον τελώνη, τη μοιχαλίδα και την ανώνυμη γυναίκα που φιλάει τα πόδια του στο σπίτι του Σίμωνα.
Δεν μπορούμε να βγάλουμε έναν απόλυτο κανόνα από αυτά τα παραδείγματα. Ο Ιησούς ήταν ο Ιησούς και διάβαζε καρδιές· εμείς δεν είμαστε ο Ιησούς· οι δύο τρόποι, άλλωστε, δεν αντιφάσκουν μεταξύ τους. Η Εκκλησία δεν μπορεί, ωστόσο, να αγνοήσει το ύφος του Ιησού ή να το τοποθετήσει στο ίδιο επίπεδο με εκείνο του Προδρόμου. Ο Ιησούς αποδοκιμάζει την αμαρτία απείρως περισσότερο απ’ ό,τι θα μπορούσαν να κάνουν οι πιο άκαμπτοι ηθικολόγοι, αλλά πρότεινε στο Ευαγγέλιο μια νέα θεραπεία: όχι αποστασιοποίηση, αλλά αποδοχή. Η αλλαγή της ζωής κάποιου δεν είναι η προϋπόθεση για να πλησιάσει κανείς τον Ιησού στο Ευαγγέλιο. Ωστόσο, πρέπει να είναι το αποτέλεσμα (ή τουλάχιστον ο σκοπός) μετά την προσέγγισή του. Το έλεος του Θεού, στην πραγματικότητα, είναι χωρίς προϋποθέσεις, αλλά δεν είναι χωρίς συνέπειες!
Σε αυτό το σημείο, η Αγία Μητέρα Εκκλησία έχει πολλά να μάθει από τις σημερινές μητέρες και πατέρες. Όλοι γνωρίζουμε τις τραγωδίες που διαλύουν πολλούς γονείς σήμερα: τα παιδιά που, παρά το καλό παράδειγμα της χριστιανικής ζωής και τις καλές συμβουλές τους, παίρνουν έναν δρόμο αντίθετο από τον δικό τους, καταστρέφονται με ναρκωτικά, σεξουαλική κακοποίηση, πρώιμες επιλογές που αποδεικνύονται λανθασμένες και συχνά τραγικές… Αλλά μήπως οι γονείς τους κλείνουν την πόρτα στα μούτρα και τα διώχνουν από το σπίτι; Δεν μπορούν παρά να σεβαστούν την επιλογή τους, όπως τη σέβεται και ο Θεός, και να συνεχίσουν να τους αγαπούν. Αυτή η δραματική κατάσταση της κοινωνίας αντανακλάται σε εκείνη της Εκκλησίας. Καλούμαστε να επιλέξουμε ανάμεσα στο μοντέλο του Ιωάννη του Βαπτιστή και στο μοντέλο του Ιησού· ανάμεσα στο να δώσουμε προτεραιότητα στον νόμο ή να δώσουμε προτεραιότητα στη χάρη και το έλεος.
Υπάρχει ένα σημείο στο οποίο δεν χρειάζεται να επιλέξουμε, διότι ο Ιωάννης και ο Ιησούς συμφωνούν σ’ αυτό απόλυτα. Πρέπει κι εμείς να υψώσουμε τη φωνή μας γι’ αυτό. Είναι αυτό που εκφράζει ο Ιωάννης με τα λόγια: “Όποιος έχει δύο χιτώνες να δώσει έναν σ’ αυτόν που δεν έχει, και όποιος έχει κάτι να φάει να κάνει το ίδιο” (Λουκ. 3:11) και αυτό που ο Ιησούς εμπεδώνει με την παραβολή του πλούσιου και με την περιγραφή της τελικής κρίσης στο 25ο κεφάλαιο του κατά Ματθαίου.
Β. Ιωάννης ο Βαπτιστής, “κάτι περισσότερο από προφήτης”
Ας περάσουμε τώρα στον δεύτερο ρόλο ή τίτλο του Ιωάννη του Βαπτιστή. Δεν είναι απλώς ηθικολόγος και κήρυκας της μετάνοιας. Είναι επίσης και πάνω απ’ όλα προφήτης: “Εσύ, παιδί μου, θα κληθείς προφήτης του Υψίστου” (Λουκ. 1:75). Ο Ιησούς τον ορίζει ως “περισσότερο από προφήτη” (Λουκ. 7:26).
Με ποια έννοια, θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε, είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής προφήτης; Πού έγκειται η προφητεία στην περίπτωσή του; Οι προφήτες ανήγγειλαν μια μελλοντική σωτηρία. Αλλά ο Ιωάννης ο Βαπτιστής δεν αναγγέλλει μελλοντική σωτηρία· υποδεικνύει κάποιον που είναι παρών. Με ποια έννοια, λοιπόν, μπορεί να αποκληθεί προφήτης; Ο Ησαΐας, ο Ιερεμίας, ο Ιεζεκιήλ βοήθησαν τον λαό να ξεπεράσει το φράγμα του χρόνου· ο Ιωάννης ο Βαπτιστής βοηθά τον λαό να ξεπεράσει το ακόμη πιο παχύ φράγμα των αντίθετων φαινομένων. Πώς μπορεί ο πολυαναμενόμενος Μεσσίας, αυτός που αναγγέλλεται από τους προφήτες, που υπόσχονται οι Ψαλμοί, να είναι αυτός ο άνθρωπος με τόσο συνηθισμένη και ταπεινή εμφάνιση και καταγωγή;
Είναι εύκολο να πιστέψει κανείς σε κάτι μεγαλοπρεπές, θεϊκό, όταν αυτό εμφανίζεται σε ένα αόριστο μέλλον – “εκείνες τις ημέρες”, “τις έσχατες ημέρες”… -, σε ένα κοσμικό περιβάλλον, με τους ουρανούς να στάζουν γλυκύτητα και τη γη να ανοίγεται για να “βλαστήσει” ο Σωτήρας. Πιο δύσκολο είναι όταν πρέπει να πεις: “Τώρα! Είναι εδώ! Είναι αυτός!”. Ο άνθρωπος μπαίνει αμέσως στον πειρασμό να πει: “Αυτό είναι όλο;” “Μπορεί να βγει κάτι καλό από τη Ναζαρέτ;”.
Είναι το σκάνδαλο της ταπεινοφροσύνης του Θεού που αποκαλύπτεται “κάτω από αντίθετα φαινόμενα”, για να μπερδέψει την υπερηφάνεια των ανθρώπων και τη “θέληση για δύναμη”. Να πιστεύουν ότι ο άνθρωπος που είδαν λίγο πριν να τρώει και να κοιμάται, ίσως και να χασμουριέται όταν ξυπνάει, είναι ο Μεσσίας· αυτός που περιμένουν όλοι. Να πιστεύουν ότι ο καιρός έχει φτάσει στο πλήρωμά του! Αυτό απαιτούσε μεγαλύτερο προφητικό θάρρος από αυτό του Ησαΐα. Πρόκειται για ένα υπεράνθρωπο έργο και καταλαβαίνουμε το μεγαλείο του Προδρόμου και γιατί ορίζεται ως “κάτι περισσότερο από προφήτης”.
Και τα τέσσερα Ευαγγέλια αναδεικνύουν τον διπλό ρόλο του Ιωάννη του Βαπτιστή, αυτόν του ηθικολόγου και αυτόν του προφήτη. Αλλά ενώ τα Συνοπτικά επιμένουν περισσότερο στον πρώτο, το Τέταρτο Ευαγγέλιο επιμένει περισσότερο στον δεύτερο. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είναι ο άνθρωπος του “Ιδού!”! “Ιδού ο άνθρωπος για τον οποίο μίλησα… Ιδού ο Αμνός του Θεού!”. (Ιωάννης 1:15,29). Τι ρίγος πρέπει να διαπέρασε τα σώματα εκείνων που, με αυτά ή άλλα παρόμοια λόγια, έλαβαν για πρώτη φορά την αποκάλυψη. Ήταν σαν βραχυκύκλωμα: Παρελθόν και μέλλον, προσδοκία και εκπλήρωση άγγιζαν το ένα το άλλο.
Τι μας διδάσκει ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ως προφήτης; Είναι η προφητεία του ακόμα ζωντανή ή τελείωσε εκείνη την ημέρα; Πιστεύω ότι μας άφησε το προφητικό του έργο. Λέγοντας: “Υπάρχει ένας ανάμεσά σας που δεν τον ξέρετε!” (Ιωάν. 1:26), εγκαινίασε τη νέα χριστιανική προφητεία, η οποία δεν συνίσταται στην αναγγελία μιας μελλοντικής σωτηρίας, αλλά στην αποκάλυψη της κρυφής παρουσίας του Χριστού στον κόσμο, στο να σκίζει τα πέπλα από τα μάτια των ανθρώπων, σαν να φωνάζει, με τα λόγια του Ησαΐα: “Ο Θεός κάνει κάτι καινούργιο! Δεν το αντιλαμβάνεστε;” (βλ. Ησ. 43:19).
Ο Ιησούς είπε: “Είμαι μαζί σας πάντοτε μέχρι τη συντέλεια του κόσμου”. Είναι ανάμεσά μας· είναι μέσα στον κόσμο και ο κόσμος ακόμη και σήμερα, μετά από δύο χιλιάδες χρόνια, δεν Τον αναγνωρίζει. Υπάρχει μια ρήση του Ιησού που πάντα ανησυχούσε τους πιστούς: “Όταν έρθει ο Υιός του ανθρώπου, θα βρει πίστη στη γη;” (Λουκ. 18:8). Αλλά ο Ιησούς δεν μιλάει εδώ για τον ερχομό του στο τέλος του κόσμου. Στους λεγόμενους εσχατολογικούς λόγους, συχνά διαπλέκονται δύο προοπτικές: Εκείνη της τελικής έλευσης του Χριστού και εκείνη της έλευσής του ως αναστημένου και δοξασμένου από τον Πατέρα, την οποία ο Παύλος ορίζει ως την έλευσή του “με δύναμη σύμφωνα με το Πνεύμα της αγιότητας” (Ρωμ. 1, 4), σε αντίθεση με την προηγούμενη έλευση “σύμφωνα με τη σάρκα”. Ο Ιησούς μπορεί να πει σε σχέση με αυτή την έλευση σύμφωνα με το Πνεύμα: “Η γενεά αυτή δεν θα παρέλθει μέχρις ότου συμβούν όλα αυτά” (Ματθ. 24, 34).
Αυτή η ενοχλητική φράση του Ιησού δεν αμφισβητεί επομένως τους απογόνους μας, αυτούς που θα βρεθούν να ζουν τη στιγμή της παρουσίας Του. Αμφισβητεί τους προγόνους μας και αμφισβητεί τους συγχρόνους μας, συμπεριλαμβανομένων και ημών. Παρά την ανάστασή Του και τα θαύματα που συνόδευσαν την αρχή της Εκκλησίας, βρήκε ο Ιησούς πίστη στους ανθρώπους του; Παρά τα δύο χιλιάδες χρόνια της παρουσίας Του στον κόσμο και όλες τις επιβεβαιώσεις της ιστορίας, βρίσκει ακόμη πίστη στη γη, ιδίως μεταξύ των λεγόμενων “διανοουμένων”; Το προφητικό καθήκον της Εκκλησίας θα είναι το ίδιο με εκείνο του Ιωάννη του Βαπτιστή, μέχρι το τέλος του κόσμου: να ταρακουνήσει κάθε γενιά από την τρομερή απόσπαση της προσοχής και την τύφλωση που την εμποδίζει να αναγνωρίσει και να δει το φως του κόσμου.
Την εποχή του Ιωάννη του Βαπτιστή το σκάνδαλο προερχόταν από το φυσικό σώμα του Ιησού· από τη σάρκα του, που ήταν τόσο παρόμοια με τη δική μας, εκτός από την αμαρτία. Ακόμα και σήμερα είναι το σώμα του, η σάρκα του που σκανδαλίζει, το μυστικό του σώμα, η Εκκλησία, τόσο όμοιο με την υπόλοιπη ανθρωπότητα, χωρίς να εξαιρείται ούτε η αμαρτία. Όπως ο Ιωάννης ο Βαπτιστής έκανε τους συγχρόνους του να αναγνωρίσουν τον Χριστό κάτω από την ταπεινότητα της σάρκας, έτσι και σήμερα είναι απαραίτητο να Τον αναγνωρίσουμε μέσα στη φτώχεια της Εκκλησίας και στη φτώχεια της δικής μας ζωής.
Ένας ευαγγελισμός “νέος σε θέρμη”
Ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ χαρακτήρισε τον νέο ευαγγελισμό ως έναν ευαγγελισμό – παραθέτω – “νέο σε θέρμη, νέες μεθόδους και νέες εκφράσεις”. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είναι ο δάσκαλός μας πάνω απ’ όλα στο πρώτο από αυτά τα τρία πράγματα, το πάθος. Δεν είναι τόσο μεγάλος θεολόγος· έχει μια πολύ υποτυπώδη Χριστολογία. Δεν γνωρίζει ακόμη τους υψηλότερους τίτλους του Ιησού, όπως Υιός του Θεού, Λόγος ή Υιός του ανθρώπου.
Χρησιμοποιεί πολύ απλές εικόνες. “Δεν είμαι άξιος -λέει- να λύσω τα κορδόνια των σανδαλιών του…”. Αλλά, παρά τη φτώχεια της θεολογίας του, καταφέρνει εντυπωσιακά να μας κάνει να νιώσουμε το μεγαλείο και τη μοναδικότητα του Χριστού! Ο κόσμος και η ανθρωπότητα φαίνονται, από τα λόγια του, όλα κλεισμένα σαν να βρίσκονται μέσα σε ένα βαρούλκο ή σε ένα κόσκινο, το οποίο αυτός, ο Μεσσίας, κρατάει και κουνάει στα χέρια του. Μπροστά του αποφασίζεται ποιος στέκεται και ποιος πέφτει, ποιος είναι το καλό σιτάρι και ποιος η ήρα που σκορπίζει ο άνεμος. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή ο καθένας μπορεί να γίνει ευαγγελιστής!
Κάποιος επισήμανε ότι ο νέος ευαγγελισμός μπορεί και πρέπει να είναι νέος “στη θέρμη, στη μέθοδο και στην έκφραση”, αλλά όχι στο περιεχόμενο που παραμένει εκείνο που προέρχεται πάντα από την αποκάλυψη. Με άλλα λόγια: ότι μπορεί και πρέπει να υπάρξει ένας νέος ευαγγελισμός, αλλά όχι ένα νέο Ευαγγέλιο.
Όλα αυτά είναι αλήθεια. Δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικά και εντελώς νέο περιεχόμενο. Μπορεί, ωστόσο, να υπάρξουν νέα πληρέστερη θέαση του περιεχομένου, με την έννοια ότι πολλά θέματα δεν είχαν αναδειχθεί αρκετά στο παρελθόν και είχαν παραμείνει στη σκιά ή ελάχιστα αξιοποιημένα. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Μέγας είπε ότι το περιεχόμενο που θα μπορούσε να έχει η ζωή μας είναι το ίδιο: “Scriptura cum legentibus crescit” (Moralia in Job, 20, 1, 1, 1), η Γραφή μεγαλώνει μαζί με εκείνους που την διαβάζουν. Και σε ένα άλλο χωρίο εξηγεί το γιατί. “Στην πραγματικότητα -λέει- κανείς καταλαβαίνει [τις Γραφές] τόσο βαθύτερα, όσο βαθύτερη είναι η προσοχή που τους δίνει” (Hom in Ez. I, 7, 8). Αυτή η ανάπτυξη επιτυγχάνεται πρώτα απ’ όλα σε προσωπικό επίπεδο με την ανάπτυξη στην αγιότητα, αλλά πραγματοποιείται και σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς η Εκκλησία προχωρεί στην ιστορία.
Αυτό που μερικές φορές δυσκολεύει τόσο πολύ την αποδοχή της “ανάπτυξης” για την οποία μιλάει ο Μέγας Γρηγόριος είναι η έλλειψη προσοχής που δίνεται στην ιστορία της εξέλιξης της χριστιανικής διδασκαλίας από τις απαρχές της μέχρι σήμερα, ή η πολύ επιφανειακή γνώση της. Αυτή η ιστορία αποδεικνύει, στην πραγματικότητα, ότι αυτή η ανάπτυξη υπήρχε πάντα, όπως απέδειξε ο καρδινάλιος John Newman στο περίφημο δοκίμιό του.
Η Αποκάλυψη -η Αγία Γραφή και η Παράδοση μαζί- αναπτύσσεται σύμφωνα με τα ερωτήματα και τις προκλήσεις που της τίθενται κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Ο Ιησούς υποσχέθηκε στους αποστόλους ότι ο Παράκλητος θα τους οδηγήσει “εις πάσαν την αλήθειαν” (Ιωάν. 16, 13), αλλά δεν διευκρίνισε σε πόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Αν θα είναι σε μία ή δύο γενεές ή -όπως όλα δείχνουν- για όλο το διάστημα που η Εκκλησία είναι προσκυνητής στη γη.
Το κήρυγμα του Ιωάννη του Βαπτιστή μάς προσφέρει την ευκαιρία για μια σημαντική παρατήρηση, ακριβώς όσον αφορά αυτή την “ανάπτυξη” του λόγου του Θεού που το Άγιο Πνεύμα ενεργεί στην ιστορία. Η λειτουργική και θεολογική παράδοση έχει συγκεντρώσει, πάνω απ’ όλα, την κραυγή του Βαπτιστή: “Ιδού ο Αμνός του Θεού που παίρνει την αμαρτία του κόσμου”! Η Λειτουργία το διακηρύσσει σε κάθε Θεία Λειτουργία πριν από τη Θεία Κοινωνία, αφού ο λαός έχει ψάλλει τρεις φορές: “Αμνέ του Θεού που παίρνεις τις αμαρτίες του κόσμου στους ώμους Σου, ελέησέ μας”.
Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό είναι μόνο το μισό της προφητείας του για τον Χριστό. Προσθέτει αμέσως, σχεδόν με μια ανάσα και στα τέσσερα Ευαγγέλια, ότι ο Ιησούς Χριστός είναι εκείνος ” που βαπτίζει με το Άγιο Πνεύμα!”. (Ιωάννης 1:33· Ματθαίος 3.11). Η χριστιανική σωτηρία δεν είναι, επομένως, απλώς κάτι αρνητικό, “να αφαιρείται η αμαρτία”. Είναι πάνω απ’ όλα κάτι θετικό: Είναι ένα “χάρισμα”, μια ενστάλαξη νέας ζωής, της ζωής του Πνεύματος. Είναι μια αναγέννηση.
Η άφεση των αμαρτιών φαίνεται να είναι ο τρόπος και η προϋπόθεση για τη δωρεά του Πνεύματος που είναι ο τελικός σκοπός, το υπέρτατο δώρο. Το τρίτο κεφάλαιο της Επιστολής προς Ρωμαίους για τη δικαίωση των ασεβών δεν πρέπει ποτέ να διαχωρίζεται από το όγδοο κεφάλαιο για τη δωρεά του Πνεύματος, με εκείνο το απελευθερωτικό μήνυμα που πρέπει να αντηχεί συχνότερα στο κήρυγμά μας: “Τώρα δεν υπάρχει καταδίκη για εκείνους που είναι εν Χριστώ Ιησού. Διότι ο νόμος του πνεύματος της ζωής εν Χριστώ Ιησού σας ελευθέρωσε από τον νόμο της αμαρτίας και του θανάτου” (Ρωμ. 8: 1-2).
Φυσικά, αυτή η θετική πτυχή δεν ξεχάστηκε ποτέ. Αλλά ίσως δεν έχει δοθεί πάντα αρκετή έμφαση σε αυτήν. Έχουμε διατρέξει τον κίνδυνο, ιδίως στη Δύση, να δούμε τον Χριστιανισμό, με έναν “αρνητικό” τρόπο, ως τη λύση στο πρόβλημα του προπατορικού αμαρτήματος· ως κάτι, επομένως, ζοφερό. Αυτό εξηγεί, τουλάχιστον εν μέρει, την απόρριψή του από μεγάλα τμήματα του πολιτισμού, όπως αυτά που εκπροσωπούνται, στη φιλοσοφία, από τον Νίτσε και, στη λογοτεχνία, από τον Νορβηγό θεατρικό συγγραφέα Ίψεν. Η σημερινή μεγαλύτερη προσοχή που δίνεται στη δράση του Αγίου Πνεύματος και στα χαρίσματά του σε όλες τις χριστιανικές εκκλησίες είναι ένα συγκεκριμένο παράδειγμα του ότι η Γραφή “μεγαλώνει μαζί με αυτούς που την διαβάζουν”.
Οι άγιοι αγαπούν να συνεχίζουν, από τον ουρανό, την αποστολή που επιτελούσαν όσο ζούσαν στη γη. Η Αγία Τερέζα του Παιδιού Ιησού -της οποίας η 150η επέτειος από τη γέννησή της είναι φέτος- το έθεσε αυτό ως ένα είδος προϋπόθεσης για να πάει κανείς στον ουρανό. Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής αγαπά επίσης να είναι ο πρόδρομος του Χριστού, αγαπά να προετοιμάζει τα μονοπάτια γι’ αυτόν. Ας του δανείσουμε τη φωνή μας!
Ατενίζοντας την εικόνα του Προδρόμου στη Δέηση, με τα χέρια του απλωμένα προς τον Χριστό και με βλέμμα ικετευτικό, η Ορθόδοξη Εκκλησία του απευθύνει μια προσευχή που μπορούμε να την κάνουμε δική μας:
«Το χέρι σου, που άγγιξε την κεφαλή του Κυρίου και με το οποίο μας υπέδειξες τον Σωτήρα, τώρα άπλωσέ το, Βαπτιστά, προς Αυτόν υπέρ ημών, δυνάμει της βεβαιότητας εκείνης που απολαμβάνεις σε μεγάλο βαθμό, αφού, σύμφωνα με τη δική Του μαρτυρία, ήσουν ο μεγαλύτερος όλων των προφητών· τα μάτια σου που είδαν το Άγιο Πνεύμα να κατεβαίνει με μορφή περιστεράς, στρέψε τα προς αυτόν, Βαπτιστά, για να μας δείξει τη χάρη του». Αμήν.
Τὴν χεῖρά σου τὴν ἁψαμένην, τὴν ἀκήρατον κορυφὴν τοῦ Δεσπότου μεθ᾽ ἧς καὶ δακτύλῳ αὐτόν, ἡμῖν καθυπέδειξας, ἔπαρον ὑπὲρ ἡμῶν, Βαπτιστά, ὡς παρρησίαν ἔχων πολλήν· καὶ γὰρ μείζων τῶν Προφητῶν ἁπάντων, ὑπ᾽ αὐτοῦ μεμαρτύρησαι. Τοὺς ὀφθαλμούς σου πάλιν δέ, τοὺς τὸ Πανάγιον Πνεῦμα κατιδόντας, ὡς ἐν εἴδει περιστερᾶς κατελθόν, ἀναπέτασον πρὸς αὐτὸν Βαπτιστά, ἵλεων ἡμῖν ἀπεργασάμενος. Καὶ δεῦρο στῆθι μεθ᾽ ἡμῶν ἐπισφραγίζων τὸν ὕμνον, καὶ προεξάρχων τῆς πανηγύρεως.
Θεματολογικές ετικέτες