Η κατανόηση της βίας στην Παλαιά Διαθήκη

Συζήτηση με τον π. Σωτήρη Μαυροφίδη

 Η Παλαιά Διαθήκη είναι γεμάτη από περι­στατικά βίας. Για παράδειγμα, διαβάζουμε στο Δευτερονόμιο: «Μην παραδοθείτε στη λατρεία άλλων θεών, αυτών των γύρω σας λαών, για να μην ξεσπάσει εναντίον σας ο θυμός του Κυρίου, του Θεού σας, που είναι ανάμεσα σας, και σας εξαφανίσει από τη γη» (Δευτ 6: 14-15). Πώς μπορούν να ερμηνευ­θούν ώστε να κατανοήσουμε τέτοια γεγονό­τα που προκαλούν απορία για τη βιαιότητα τους;

 Παλαιά Διαθήκη είναι γεμάτη από βία, πράγματι, κι αυτός είναι ο λόγος που χρει­άζεται μια γενική εξήγηση του θέματος. Η άποψη ότι η Παλαιά Διαθήκη περιέχει πολλή βία, σε αντίθεση με την Καινή Διαθήκη, η οποία περιέχει μεγαλύτερο ειρηνισμό, μέχρι ενός ορισμένου σημείου, είναι σωστή. Και αυ­τό γιατί υπάρχουν πολλά κείμενα αγάπης και συγγνώμης στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά αυτά πρέπει να τα δει κανείς μαζί με τα υπόλοιπα, τα οποία δείχνουν βία. Εδώ υπάρχει ένα σφάλμα: Συχνά βλέπουμε την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, σαν να πρόκειται σα μια στιγμιαία, αλλά αιώνιας αξίας, Αποκάλυψη του Θεού. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Αυτή η Αποκά­λυψη περνάει πάρα πολλά στάδια ιστορικής εξέλιξης, διότι, ναι μεν οι αλήθειες του Θεού είναι αιώνιες, αλλά ο άνθρωπος που πρόκειται να τις δεχτεί δεν είναι αιώνιος και, συνεπώς, δεν μπορεί από την πρώτη στιγμή της εξέλιξης του να καταλάβει ορισμένα πράγματα. Έτσι, αν εξετάσουμε την Αποκάλυψη με το Μωυσή και τα σχετικά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, βλέπουμε ότι οι άνθρωποι δεν είναι ακόμη παρά μια ομάδα νομάδων. Δεν είναι ακόμα ικανοί να αυτοδιοικηθούν δίχως έναν φόβο του Θεού και δίχως μία βία μεταξύ τους. Παραδείγματος χάριν, το «οδόντα αντί οδό­ντος και οφθαλμόν αντί οφθαλμού», το οποίο θεωρείται ως θεμελίωση της βίας, δεν είναι ακριβώς έτσι. Στην πραγματικότητα, όταν έχουμε νομάδες, όταν δηλαδή δεν υπάρχει οργανωμένη κοινωνία και, συνεπώς, δεν υπάρχει γραπτή νομοθεσία, αστυνομία, κε­ντρική διοίκηση κ.τ.λ., η εκδίκηση είναι ο μό­νος τρόπος για να αποκατασταθεί η δικαιοσύ­νη. Αλλά ο άνθρωπος έχει την τάση να εκδικείται πολλαπλά για το κακό που του έχουν κάνει. Όταν, λοιπόν, στη Βίβλο διαβάζουμε «όταν σου σπάσουν ένα δόντι, ένα δό­ντι μόνο θα σπάσεις, όταν σου βγάλουν ένα μάτι, ένα μάτι θα βγάλεις, όχι και τα δύο», θέλει να θέσει την αναλογία μεταξύ εγκλήματος και ποινής, να περιορίσει την εκδίκηση και όχι να θεμελιώσει τη βία. Γι’ αυτό άλλωστε, όταν πια ο λαός του Ισραήλ εγκαθίσταται και γίνεται οργανωμένη κοινωνία, αποκτά βασιλιά, διοί­κηση, νόμους, τότε αυτή η ατομική αποκατά­σταση της δικαιοσύνης σταματάει, διότι υπάρ­χει πλέον το δικαστήριο.

να δεύτερο θέμα που έχει σημασία είναι το εξής: Ότι καθώς οι αιώνες προχωρούν, γιατί αυτό το βιβλίο ανταποκρίνεται σε δια­φορετικούς αιώνες, υπάρχει μια τάση περιο­ρισμού της βίας και ανάπτυξης, αντιθέτως, του ανθρωπισμού, της ανθρώπινης αντιμετώ­πισης των αδυναμιών. Αυτό συμβαίνει ιδίως την εποχή του Ιησού, πια. Το κίνημα των Φαρισαίων, που ήταν μια πολιτική και θρησκευτι­κή οργάνωση της εποχής του Ιησού, έχει ερ­γαστεί πολύ γι‘ αυτό το θέμα, επιμένοντας πάντοτε, λόγου χάρη στα θέματα της ποινής, ότι σε περίπτωση και της παραμικρότερης αμ­φιβολίας για την ενοχή του κατηγορουμένου, πρέπει να επικρατήσει η αρχή της φιλανθρω­πίας και όχι η αρχή της ποινής. Ο Ιησούς εξελίσσει πια πάρα πολύ αυτή την αντίληψη της περιορισμένης βίας και κυρίως της αγάπης. Γενικά, λοιπόν, θα πρέπει να κρατήσουμε αυ­τές τις δύο αρχές: πρώτο, ότι έχουμε μια εξέ­λιξη που ήταν αδύνατο να μη συμβεί. Όπως ακριβώς συμβαίνει στα σχολεία όπου διδά­σκονται τα μαθηματικά. Τα ίδια μαθηματικά διδάσκονται και στο δημοτικό και στο γυμνάσιο και στο λύκειο, αλλά εμβαθύνονται γιατί το παιδί εξελίσσεται. Με τον ίδιο τρόπο είναι η σχετική αποκάλυψη και διδασκαλία περί βίας, όλο περισσότερο εμβαθύνεται καθώς οι αιώ­νες περνάνε, γιατί οι άνθρωποι είναι πια ικα­νοί να το καταλάβουν, ενώ δε θα ήταν ικανοί πιο πριν με κανέναν τρόπο. Γι΄ αυτό και τονί­ζεται όλο και περισσότερο η αγάπη του Θεού στην Καινή Διαθήκη, που δε σημαίνει ότι είναι ανύπαρκτη στην Παλαιά Διαθήκη. Αλλά στην Παλαιά Διαθήκη τονίζεται επίσης και η αυστηρότητα του Θεού που τιμωρεί, διότι οι άνθρω­ποι αυτή τη γλώσσα καταλάβαιναν. Είναι, δη­λαδή, το σχέδιο του Θεού εδώ, το οποίο παρακολουθεί την ιστορική εξέλιξη του αν­θρώπου και αυτή αντικατοπτρίζεται στα κείμε­να. Βέβαια αν πάρει κανείς το βιβλίο στο χέρι, έτσι απλά, και πει αυτή είναι η αποκάλυψη του Θεού, αχρονικά, δεν μπορεί να καταλάβει αυ­τή τη βία. Και το δεύτερο είναι ότι βλέπουμε ότι υπάρχει πραγματικά μία όλο και πιο υπο­γραμμισμένη, εμφατική προβολή της αγάπης και της συγγνώμης. Αυτό είναι το γενικό κλειδί για να καταλάβει κανείς τα κείμενα.