«Η χαρά που δίνει ο Κύριος είναι η δύναμή σας»
(Νεεμ. 8, 10)
«…Μέ πολλήν εὐφροσύνην ἔμαθον ὅτι ἐπεχειρίσθητε
τῆς Νέας Γραφῆς τήν εἰς λαλουμένην γλῶσσαν μετάφρασιν.
Τό ἔργον εἶναι ἱερώτατον καί ὠφελιμώτατον…
Σοφέ Ἀρχιμανδρίτα, σᾶς λέγω εἰλικρινῶς, ὅτι,
ὅσον ἠδυνήθη νά καταλάβῃ ἡ ἀσθένειά μου,
ἡ μετάφρασις ἀξιέπαινος· λάμπει πανταχόθεν
ἡ ἀμφιλαφής περί τήν ἱεράν σοφίαν μελέτη σας…
Πανοσιολογιώτατε τῶν Ἱερῶν Μουσῶν ἐραστά καί προστάτα,
ζῆθι καί εὐδαιμόνει καί ἀνδρίζου πρός στολισμόν
τῆς Ἐκκλησίας καί καύχημα τοῦ γένους μας».
Γράμμα Κωνσταντίνου Οικονόμου
του εξ Οικονόμων
18 Δεκεμβρίου 1818
στον Ιλαρίωνα Σιναΐτη
Σεβασμιώτατοι πατέρες,
Σεβάσμιοι αδελφοί ιερείς,
Ελλογιμώτατε κ. Πρόεδρε του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., κ. Παναγιώτη Σκαλτσή,
Ελλογιμώτατοι κύριοι καθηγητές,
Αγαπητοί φοιτητές,
Θέλω να σας ευχαριστήσω για την γενναιόδωρη και ευγενική εμπιστοσύνη που δείχνετε προς το πρόσωπό μου. Και αυτό είναι το μόνο που μπορώ να κάνω. Ελπίζω να μην απογοητεύσω το εκλεκτό ακροατήριο των μελλόντων θεολόγων, που νομίζω είναι οι κύριοι αποδέκτες, δραστηριοτήτων σαν την σημερινή ημερίδα. Σεις, οι καθηγηταί, προφανώς έχετε ακούσει πολλές εισηγήσεις, και βάσιμες και ουσιαστικές, αλλά και αβάσιμες και αμετροεπείς και φλύαρες! Το ζητούμενο είναι, τα νέα μέλη του θεολογικού σώματος να εξοπλιστούν με κριτήρια διακρίσεως έναντι των διαφόρων απόψεων και προτάσεων, ώστε να γίνονται οδηγοί και φως, για όσους «οὐκ ἔγνωσαν δεξιάν αὐτῶν ἤ ἀριστεράν αὐτῶν» (Ιωνάς, 4, 11), όπως λέει ο Θεός στον προφήτη.
Δεν έχω επιστημονική εξειδίκευση κατά τα απαιτούμενα από τα πανεπιστημιακά standards. Είμαι παπάς μιας πολύ μικρής ενορίας, και τα όσα έχω να καταθέσω είναι αυτά που σωρεύτηκαν στα 37 χρόνια πνευματικής διακονίας και επικοινωνίας με τους χριστιανούς του εκάστοτε σήμερα, καθώς και όσα συνειδητοποίησα από το “χρυσορυχείο” της Γραφής. Και πιστέψτε με… οι χριστιανοί του καλοκαιριού του έτους 1982, όταν ανέλαβα την ενορία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου Πρεβέζης, δεν έχουν καμιά σχέση με τους σημερινούς! Τότε, σχεδόν για μια δεκαετία, η ποιμαντική επικοινωνία ήταν στην βάση του να ρωτούν οι χριστιανοί: Τι να κάνω πάτερ; (Για αυτό ή εκείνο το θέμα). Τώρα η ερώτηση τίθεται αντιστρόφως ως εξής: Γιατί πάτερ, να κάνω αυτό ή εκείνο; Και το ερώτημα τίθεται ακόμη και από τους, κάποιας ηλικίας, ανθρώπους, και όχι μόνον από τους νεαρότερους.
Και ερχόμαστε στο θέμα μου που είναι:
«Η μετάφραση της Βίβλου ως λατρευτική αναγκαιότητα και λειτουργικό τόλμημα».
Ένας έλληνας λογοτέχνης και μεγάλος συγγραφέας έλεγε παλαιότερα μισοαστεία-μισοσοβαρά: «Αν υπάρχει Θεός πώς μπορεί να μην είμαι εγώ;!». Τέτοιου προσανατολισμού ήταν οι… θεολογικές του αντιλήψεις!
Τα Βιβλικά κείμενα δεν παρέχουν καμιά υποστήριξη σε αυτήν την διαδεδομένη πλέον σήμερα ψευδαίσθηση του σύγχρονου ανθρώπου, ότι είναι ικανός να καταργήσει τον Θεό! Αντιθέτως θέτουν το πλαίσιο και τους όρους αυτής της σχέσης, ανθρώπου και Θεού, και προτείνουν μια επικοινωνία από την οποία ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και συνειδητοποιεί την αξιολόγησή του εκ μέρους του Θεού!
Παρά ταύτα, ο σημερινός κόσμος παρακάμπτει σιωπηρά και ευγενικά αυτά τα κείμενα-πλαίσιο. Και αυτό, όχι επειδή εξέτασε και βρήκε μη πειστικές τις αποδείξεις για την εγκυρότητα και την αξία τους. Απλώς δεν έχει ίσως ποτέ ασχοληθεί μαζί τους!
Είμαστε ατυχώς στην εποχή που οι επιστημονικές εργασίες σε αυτά τα θέματα, δεν έχουν πια καμία επιρροή στην χριστιανική μόρφωση, ούτε καν των ποιμένων, πολύ περισσότερο των μελών του ποιμνίου!
Θεωρητικά δεν είμαστε, βέβαια, στην εποχή του πάπα Αλεξάνδρου του Ζ΄ (1599-1667) και του καρδινάλιου Mazarin, που απειλούσαν με αφορισμό κάθε προσπάθεια να τεθούν τα Βιβλικά κείμενα στα χέρια του λαού! Αλλά μήπως και σήμερα, ο δικός μας ορθόδοξος λαός, αποπροσανατολισμένος από ατέλειωτες διελκυστίνδες, μεταξύ ιεροποίησης και αιρετικοποίησης της γλώσσας αυτών των κειμένων, μήπως, κυριολεκτικώς, αποφεύγει να τα πάρει στα χέρια του;! Ειδικώς για την Παλαιά Διαθήκη οι εγγενείς δυσκολίες, “επικουρούμενες” από αφελείς ελληνολατρίες, έχουν κατατάξει αυτόν τον θεμελιακό θησαυρό στα αποβλητέα εβραϊκά κείμενα!
Η πανάρχαια ερμηνευτική τοποθέτηση του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τις δύο θυγατέρες Διαθήκες που, παρ’ ότι προέλαβε την Καινήν η Παλαιά, όμως ερμηνεία της (της Παλαιάς) δεν χωρεί (για τους χριστιανούς) παρά μόνον από την Καινή, ατυχώς ἐν πολλοῖς και για τους πολλούς, αγνοείται. Δεν είναι συνείδηση σαφής το ότι, και «αἱ δύο θυγατέρες τόν ἕνα δεσπότην δορυφοροῦσι», ούτε ότι ο Χριστός ο ίδιος, αλλά και με τον Σταυρό Του, “δημιουργεί” την νομική σκιά και το γράμμα της Παλαιάς Διαθήκης, και συγχρόνως Αυτός είναι το ΕΓΩ της Καινής Διαθήκης, σύμφωνα με τον λόγο Του: «Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις… ἐγώ δέ λέγω ὑμῖν…», ο οποίος λόγος Του, βέβαια, απευθύνθηκε στους παραλήπτες της Παλαιάς.
Ας δούμε τώρα αναλυτικά τα δύο σκέλη του θέματος που έχω αναλάβει.
Α. Η μετάφραση της Βίβλου, ως λατρευτική αναγκαιότητα.
Και στις δύο Διαθήκες (και στην Παλαιά και στην Καινή), η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό υπήρχε και στηριζόταν στα δύο σκέλη-πόδια: Την λατρεία και την διδασκαλία. Η διδασκαλία γεννούσε την λατρεία, και η λατρεία υποστήριζε την διδασκαλία. Άπειρα παλαιοδιαθηκικά χωρία αξιολογούν την διδασκαλία: «Ὡς γλυκέα τῷ λάρυγγί μου τά λόγιά σου…». Δηλαδή ευχάριστα και στο να τα ακούω και στο να τα λέω! «Φῶς ταῖς τρίβοις μου…», δηλαδή παροχή δυνατότητας σωστής πορείας, με αποφυγή της κακοτοπιάς. Και η ανάμνηση και η μνήμη του Θεού ήταν γραμμένη στα παραθυρόφυλλα του σπιτιού των Εβραίων, (και ήταν κρεμασμένη πάνω στο σώμα τους με φυλακτήρια), ώστε κάθε πρωί και κάθε βράδυ, ανοίγοντας και κλείνοντάς τα, να διαβάζουν: «Ἄκουε Ἰσραήλ…». Είχε περάσει η εποχή της προσωπικής λατρείας του Αβραάμ και των άμεσων απογόνων του, και η επιστροφή από την Αιγυπτιακή αιχμαλωσία είχε πλέον σχηματισμένη λατρεία, με την σκηνή του Μαρτυρίου, διάδοχος της οποίας, κατά το περιεχόμενο και το θέμα, έγινε ο Ναός, στην ιστορία και των τριών κτιρίων του.
Οι περιπέτειες της Ισραηλιτικής λατρείας είναι και για μας τους χριστιανούς αφορμές σκέψεως, και βάση αναλογικής αντιμετώπισης των προβλημάτων, αφού ουσιαστικά είμαστε η συνέχεια και η συνέχιση της λατρείας του ίδιου Θεού. Βεβαίως ο συγγραφέας της προς Εβραίους επιστολής μάς έμαθε ότι, εκείνη η λατρεία «οὐκ ἦν ἄμεμπτος», και γι’ αυτό… «δευτέρας ἐζητήθη τόπος», και ο Χριστός «ἐστί κρείττονος διαθήκης μεσίτης», φυσικά «ἐπί κρείττοσιν ἐπαγγελίαις».
Υπάρχει ένα βιβλίο στην Παλαιά Διαθήκη, ο Νεεμίας, και ένα κεφάλαιο-απόσπασμα στο δεύτερο βιβλίο Μακκαβαίων, που, διαβάζοντάς τα κάποιος εκ παραλλήλου και συνδυαστικά, βρίσκει εναργέστατες οδηγητικές προτυπώσεις για τα θέματά μας.
Ας ακούσουμε το ίδιο το κείμενο της Γραφής στο κεφάλαιο οκτώ (8) του Βιβλίου Νεεμίας και ειδικότερα στους στίχους 5 έως 12 όπου ο Έσδρας διαβάζει τον νόμο στον λαό:
«… 5 Έτσι όπως στεκόταν ο Έσδρας ψηλότερα απ’ όλο το λαό, άνοιξε το βιβλίο μπροστά τους -κι όταν το άνοιξε, σηκώθηκαν όλοι όρθιοι. 6 Τότε ο Έσδρας δόξασε τον Κύριο, το μεγάλο Θεό, και όλος ο λαός απάντησε «αμήν, αμήν.» υψώνοντας τα χέρια. Ύστερα έσκυψαν τα κεφάλια τους και προσκύνησαν τον Κύριο με το πρόσωπο στη γη. 7 Μετά σηκώθηκαν, και οι λευίτες Ιησούς, Βανί, Σερεβίας, Ιαμείν, Ακκούβ, Σαββεθάι, Ωδίας, Μαασεΐας, Κελιτά, Αζαρίας, Ιωζαβάδ, Ανανίας και Πελαΐας τους εξηγούσαν το νόμο. Κανένας δεν κουνήθηκε από τη θέση του.
8 Τους έκαναν προφορική μετάφραση του νόμου του Θεού και τους τον εξηγούσαν, για να καταλαβαίνει όλος ο λαός τι τους διάβαζαν.
9 Ο κυβερνήτης Νεεμίας και ο Έσδρας, ιερέας και γνώστης του νόμου, καθώς και οι λευίτες, που εξηγούσαν το κείμενο, είπαν στο λαό: «Η ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στον Κύριο το Θεό σας. Δεν είναι ώρα τώρα για κλάματα και πένθη», γιατί όλος ο λαός έκλαιγε ακούγοντας να διαβάζεται ο νόμος. 10 Ο Νεεμίας είπε ακόμα: «Πηγαίνετε στα σπίτια σας, φάτε από τα πιο εκλεκτά φαγητά, πιείτε γλυκό κρασί και στείλτε μερίδες (φαγητού) σ’ όποιον δεν έχει τίποτε να ετοιμάσει». Η σημερινή μέρα είναι αφιερωμένη στον Κύριό μας. Και μη στενοχωριέστε, γιατί η χαρά που δίνει ο Κύριος είναι η δύναμή σας». 11 Το ίδιο και οι λευίτες καθησύχαζαν τον λαό λέγοντάς τους: «Ηρεμήστε και μη στενοχωριέστε. Η σημερινή μέρα είναι αφιερωμένη στον Κύριο». 12 Έτσι όλος ο λαός έφυγε και πήγαν σπίτια τους να φάνε και να πιουν. Έστειλαν και μερίδες φαγητού σ’ εκείνους που δεν είχαν να ετοιμάσουν τίποτα. Και πανηγύρισαν τη μεγάλη γιορτή, γιατί είχαν καταλάβει τα λόγια που τους εξήγησαν.».
Σε ανάλογη λατρευτική στιγμή, στο τώρα της Ελλαδικής Εκκλησίας, κάποιοι ακούνε σε μετάφραση τα Παλαιοδιαθηκικά κείμενα του εσπερινού μιας εορτής, και αρχίζουν αγενώς να διαμαρτύρονται γι’ αυτό, και διακόπτουν την ακολουθία.
Δεν κλαίνε, καταλαβαίνοντας τον Λόγο του Θεού.
Δεν έχουν από την διδασκαλία των κατανοητών κειμένων, την χαρά και την δύναμη που δίνει ο Κύριός μας.
Δεν πανηγυρίζουν, γκρινιάζουν. Φοβούμενοι ανυπόστατους φόβους, και διακατεχόμενοι από την ανασφάλεια, που πολλές φορές έχουμε όλοι μπροστά στο καινούργιο.
Θεωρούν ότι θα… αποϊεροποιηθεί η γλώσσα της λατρείας, και θα γίνει… πεζούρα η μέθεξη της ψυχολογικής γοητείας του μυστικοφανούς αγνώστου. Και πολλοί χριστιανοί μας… ναι μεν “δικαίως”, αφού είναι αγνοούντες και φανατιζόμενοι. Να ‘ρχεται όμως πρόσφατο Εγκύκλιο Σημείωμα της Συνόδου (14 Φεβρουαρίου 2019) και να διδάσκει ότι «…τά λειτουργικά βιβλία… θεωροῦνται ὡς ἀντικείμενα ἔχοντα ἱερότητα…» δεν νομίζετε ότι το πράγμα παραπάει; Και συνεχίζοντας να συζητάει για «…τόν σκανδαλισμό ἔστω καί ἑνός ἐκ τῶν πιστῶν»;;..
Αυτό το… “ποίημα” με τον σκανδαλισμό και το… παλαιό ημερολόγιο (.) πρέπει επειγόντως να σταματήσει. Σκανδαλισμός υπάρχει, όταν καταφρονώ και παραβαίνω τον Νόμο και το θέλημα του Θεού. Αυτός όμως που σκανδαλίζεται από τέτοια “τεχνικά” θέματα, είναι ανάγκη να διδαχθεί το σωστό, όχι να… “μουλαρώσει” (συγχωρέστε μου την έκφραση) στο εμμονικό του επιτόπιο τροχάδην… Μη μου θυμίσετε τα ειδωλόθυτα του αποστόλου Παύλου, είναι εκτός θέματος. Άλλο ενέργημα προς τους έξω και στάση ζωής (ειδωλολατρία), που γίνεται “προτροπή” αλλαξοπιστίας, και άλλο στρεβλή θεολογία “εσωτερικών” θεμάτων. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι αυτός που λέει ότι δεν θα φάει κρέας εις τον αιώνα… λέει και το “σεξιστικό”… «ὤφελον καί ἀποκόψονται οἱ ἀναστατοῦντες ὑμᾶς»….
Γράφεται, λοιπόν, στο πρώτο κεφάλαιο (στιχ. 18-36) στο Δεύτερο Βιβλίο Μακκαβαίων ότι «ὅτε εἰς τήν Περσικήν ἢγοντο οἱ πατέρες ἡμῶν», οι τότε ιερείς “κατησφαλίσαντο”, έκρυψαν δηλαδή, σε εσωτερική κοιλότητα ενός ξεροπήγαδου, το πυρ του θυσιαστηρίου των ολοκαυτωμάτων, που έπρεπε να μένει μονίμως αναμμένο. Μετά από πολλά χρόνια (143.), επιστρέφοντας ο Νεεμίας στην Ιερουσαλήμ, αναζήτησε μέσω των απογόνων των ιερέων το ιερό πυρ, αυτό δηλαδή που όλοι ήξεραν. Έμαθε όμως απ’ αυτούς «μή εὑρηκέναι πῦρ», αλλά «ὕδωρ παχύ». Τους διέταξε να πάρουν απ’ αυτό, να φέρουν και “ἐπιρρᾶναι”, να ραντίσουν μ’ αυτό την θυσία. Τότε «ὡς ἐγένετο τοῦτο καί χρόνος διῆλθεν, ὅ τε ἥλιος ἀνέλαμψε, πρότερον ἐπινεφής ὤν, ἀνήφθη πυρά μεγάλη, ὥστε θαυμάσαι πάντας».
Στην συνέχεια έχουμε το σπάνιο, να σώζεται μια προσευχή, που συνοδεύει μια θυσία:
[Κύριε, Κύριε
ο Θεός, ο πάντων κτίστης,
ο φοβερός και ισχυρός,
ο μοναδικός Βασιλεύς, που είσαι δίκαιος και ελεήμων·
ο μόνος γενναιόδωρος, παντοκράτωρ και αιώνιος.
Συ που διέσωσες τον Ισραήλ από παντός κακού.
Συ που έκανες τους πατέρες μας αγίους και εκλεκτούς,
πρόσδεξαι αυτήν την θυσία υπέρ όλου του λαού Σου
και διαφύλαξε την κληρονομία σου και αγίασέ την.
Σύναξε και πάλι τους διασκορπισμένους αδελφούς μας.
Ελευθέρωσε όσους είναι δούλοι στους ειδωλολάτρες.
Δες σπλαγχνικά τους μισητούς απ’ τους ειδωλολάτρες και περιφρονημένους,
και ας μάθουν τα έθνη ότι Συ είσαι ο Θεός μας.
Τιμώρησε όσους καταδυναστεύουν άλλους και
τους περιφρονούν εγωιστικά.
“Φύτεψε” ξανά τον λαό σου, στον άγιο
τόπο σου, όπως μας είπε ο Μωυσής.]
Ο μέγας θεολόγος και διδάσκαλος της Εκκλησίας, ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκι, έλεγε ότι η Εκκλησία μας περνάει την δική της Βαβυλώνια αιχμαλωσία. Το έλεγε για τους ρώσους και τον εκπροτεσταντισμό της σχολής του Κιέβου. Τότε, βέβαια, υπήρχαν αντιλήψεις που κονταροχτυπιούνταν. Σήμερα υπάρχουν συναισθήματα, στοχασμοί, και… ιεροποιήσεις μιας νεφελώδους θεολογίας μεθέξεως. Όμως το κρυμμένο ιερό πυρ, έστω και αν ισχύει και για μας το «…μή εὑρηκέναι πῦρ, ἀλλά ὕδωρ παχύ», μπορεί να ανάψει «πυρά μεγάλη, ὥστε θαυμᾶσαι πάντας».
Και το ιερό πυρ και το παχύ ύδωρ είναι καταφανείς προτυπώσεις της δυνάμεως του λόγου του Θεού, ο οποίος λόγος είναι ουσιαστικά αυτό που υποδηλώνει η ονομασία που έδωσε ο Νεεμίας στο παχύ ύδωρ: Νέφθαρ, δηλαδή καθαρισμός. Όλα αυτά τα παραπάνω μας μιλάνε για την αναγκαιότητα της πνευματικής αναζωπύρωσης του λαού του Θεού. Τέτοιο ενδεχόμενο, βεβαίως, αποκλείεται, όταν τα Βιβλικά κείμενα είναι… terra incognita για τους χριστιανούς και όταν, ακόμα χειρότερα, αυτή η άγνοια, όχι απλώς ιεροποιείται, αλλά γίνεται και “ποιοτική” βαθμίδα. Όσα και αν λέει ο απόστολος Παύλος για την άδηλο φωνή της σάλπιγγος, πολλοί σκέπτονται ότι είναι επικίνδυνο «να καταλαβαίνεις» τι σου σαλπίζει-προτείνει.
«Ο Θεός που ζει μέσα μας, αν του το επιτρέψουμε, δεν είναι αναγκαστικά πάντοτε πράος: Μπορεί να είναι άνεμος και φωτιά και πολλά άλλα πράγματα. Μπορεί να μας δώσει δύναμη, αλλά μπορεί επίσης να μας δείξει και τις αδυναμίες μας. Θα “αυξήσει την πίστη μας”, αλλά συχνά όχι με τον τρόπο που θέλουμε ή αναμένουμε. Θα μας δείξει, όσο είναι δυνατό να αντέξουμε, περισσότερη και περισσότερη αλήθεια, αλλά θα θρυμματίσει και τις φαντασιώσεις μας δίχως ενδοιασμούς, ίσως ειδικά τις φαντασιώσεις για τον εαυτό μας. Θα μας δώσει στιγμές θαυμάσιας αντίληψης, αλλά θα επιτρέψει επίσης να υπομείνουμε τρομακτικό σκοτάδι. Οι σχέσεις του μαζί μας δεν είναι ένα προαιρετικό θρησκευτικό παιχνίδι· είναι απόλυτα αποφασισμένος κι έχει την πρόθεση να “οδηγήσει πολλούς υιούς στη δόξα”. Είναι πράγματι γεμάτος καλοσύνη και φως, αλλά δεν έχει την παραμικρή ανοχή για τα πονηρά πράγματα που αφήσαμε να αναπτυχθούν στην καρδιά μας, όπως ένας χειρουργός δεν θα έδειχνε την παραμικρή ανοχή αντιμέτωπος με έναν κακοήθη όγκο. Οι αρχαίοι άγιοι δεν υπερέβαλλαν καθόλου όταν μας είπαν: “Ο Θεός μας είναι φωτιά που καίει”».
«Ο ήχος της αλήθειας»
John Bertrand Philips?)
Περιοδικό «Αστήρ της Ανατολής»
Μάιος 2018
Πώς να συνειδητοποιηθούν όμως όλα αυτά, όταν ο άνθρωπος δεν έχει την δυνατότητα πρόσβασης στο θέλημα του Θεού, όπως αυτό περιγράφεται στη Βίβλο; Δεν γίνεται, σ’ έναν κόσμο που εκφράζεται και σκέπτεται με την αστραπιαία ταχύτητα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι χριστιανοί να συζητάμε το κατά πόσον επιτρέπεται αλλαγή της γλωσσικής μορφής, ώστε να είναι προσβάσιμο το θέλημα του Θεού σε όλους. Και συγχρόνως να μας φωνάζει ο άγιος Βασίλειος: «Ἡμεῖς Μωσεῖ καί Ἠλία καί τοῖς οὕτω μακαρίοις ἀνδράσι σύνεσμεν, ἐκ τῆς βαρβάρου φωνῆς διαλεγομένοις ἡμῖν τά ἑαυτῶν, καί τά παρ’ ἐκείνων φθεγγόμεθα, νοῦν μέν ἀληθῆ, λέξιν δέ ἀμαθῆ», δηλαδή: «Εμείς είμαστε μαζί με τον Μωυσή και τον Ηλία και όλους αυτούς τους μακάριους άνδρες, που με βάρβαρη φωνή λένε σ’ εμάς την διδασκαλία τους. Κι εμείς διδάσκουμε όσα μας λένε εκείνοι, που είναι κατά το περιεχόμενο αληθή και κατά την έκφραση αμαθή (απλοϊκά)» (Ἐπιστολή πρός Λιβάνιον).
Ας έρθουμε τώρα και στο δεύτερο σκέλος του θέματός μου.
Β. Η μετάφραση της Βίβλου ως λειτουργικό τόλμημα.
Η ειδική Ιερωσύνη του κληρικού έχει στόχο και σκοπό την υπηρεσία της Εκκλησίας και την διακονία της σωτηρίας των αδελφών του. Συγχρόνως ενέχει πολλούς κινδύνους για τον φορέα της… Κινδυνεύει ο παπάς, κάθε βαθμίδας, να γίνει διεκπεραιωτής τυπικών διαδικασιών και δημοσίων σχέσεων. Να γίνει ο «μάγος της φυλής» και ο κάτοχος μιας απρόσωπης δύναμης. Να γίνει ένας χειραγωγός αφελών και εκμεταλλευτής της ευσέβειας. Στην πραγματικότητα, όμως, έχει κληθεί να γίνει φως τυφλών και οδηγός πλανωμένων. Να θυσιάζει τον εαυτό του, και να υπηρετεί την σωτηρία των αδελφών του. Μας λέει ο μεγάλος χριστιανός συγγραφέας Ζωρζ Μπερνανός στα Απομνημονεύματά του, ότι:
«Είναι πάγια πεποίθησή μου, ότι μπορεί κανείς να “υπηρετήσει” πραγματικά –με την παραδοσιακή έννοια αυτής της υπέροχης λέξης– μόνο υιοθετώντας, απέναντι σ’ αυτό που υπηρετεί, απόλυτη ανεξαρτησία κρίσης. Είναι ο κανόνας της αφοσίωσης χωρίς κομφορμισμό. Δηλαδή της ζώσας αφοσίωσης.
Αυτοβιογραφία
Ζωρζ Μπερνανός 1945
Ημερολόγιο…, σελ. 421
Χρειάζεται οπωσδήποτε «απόλυτη ανεξαρτησία κρίσης», για να μπορεί ο ιερέας να τολμά τα δέοντα και να ενεργεί τα απαιτούμενα. Είναι καταπληκτικό το ότι σε όλες τις πρωτοποριακές προσπάθειες μετάφρασης της Γραφής, στους προλόγους, οι μεταφραστές περιγράφουν δια μακρών, αυτήν ακριβώς την ζώσα αφοσίωση, με απόλυτη ανεξαρτησία κρίσης, που τους κάνει να δέχονται να αναλάβουν κόπους, και να αντέξουν επιθέσεις των αντιδιατιθεμένων, χάριν της υπηρεσίας των αδελφών. Ο Μάξιμος Καλλιουπολίτης μας λέει ότι το γένος των χριστιανών «πάγει ὀλίγον κατ’ ὀλίγον φθειρόμενον», και αυτό βλέποντας, ανάλαβε να υπηρετήσει τον φωτισμό και την σωτηρία αυτού του γένους, με την Θείαν Γραφήν. Ο αναθεωρητής του έργου του, Σεραφείμ Μυτιληναίος, μας λέει ότι δεν «οφείλεται η πνευματική κατάπτωση των χριστιανών μόνον στην δουλεία, (και φέρνει παράδειγμα τους χριστιανούς των τριών πρώτων αιώνων που θριάμβευαν), αλλά οφείλεται κυρίως στην αμέλεια και έλλειψη φροντίδας των προεστώτων του γένους μας».
Πριν από αυτούς, ο Ιωαννίκιος Καρτάνος έφτιαξε «”Τό ἄνθος τῆς Παλαιᾶς καί Νέας Διαθήκης”, διά νά γνωρίζει πᾶσα μικρός ἄνθρωπος τήν θείαν Γραφήν τί λέγει». Κάτι τέτοιο είναι λειτουργικό τόλμημα, γιατί αυτός που το υλοποιεί είναι διπλά εκτεθειμένος. Από την πλευρά των απλών ανθρώπων (για να μην πω: απλοϊκών και θρησκόληπτων) δεν γίνεται αποδεκτή η προσφορά, γιατί διαταράσσει τις κατεστημένες συνήθειες. Την ρουτίνα της επαναλήψεως. Την αφασία της επαναληπτικότητας των προσευχών, έστω και ακατανόητων. Από την πλευρά των διανοουμένων, βρίσκεται μπροστά σε εμμονές μέχρι παραλογισμού, τόσον όσον δείχνει στα 1714 ο Αλέξανδρος Ελλάδιος ο Λαρισεύς, όταν υποστηρίζει ότι: «Η πνευματική κατάσταση του ελληνισμού είναι ικανοποιητική, και ο λαός κατανοεί το αρχαίο κείμενο των Αγίων Γραφών, και επομένως η μετάφρασή της “είναι κάτι αόριστο και επικίνδυνο”. Και άρα κάθε μεταφραστής είναι “κλέφτης αγράμματος και αλήτης ανήθικος”.» (sic).
Ο μακάριος πατέρας μας Μελέτιος Καλαμαράς, άνθρωπος που πίστευε και επαναλάμβανε ότι το ανθρώπινο μυαλό και το αλεξίπτωτο έχουν κάτι κοινό, είναι χρήσιμα μόνον όταν είναι… “ανοιχτά” (εἰ δ’ ἄλλως σε σκοτώνουν.), είναι από τούς πρώτους στον εικοστό αιώνα που ξεκίνησαν τις μεταφράσεις σε λειτουργική χρήση. Είχε προηγηθεί ο άγιος Νεκτάριος, ο Μητροπολίτης Κοζάνης Διονύσιος, αλλά ευκαιριακά και απεγνωσμένα, και ο Κιλκισίου Απόστολος. Πίστευε ο π. Μελέτιος ότι στους ναούς… ευλογούμε αρειανούς, που δεν πιστεύουν στην Θεότητα του Χριστού…. Έλεγε ότι εγκλωβιστήκαμε σ’ ένα “χρυσό” κλουβί, και είμαστε ευχαριστημένοι που είναι “χρυσό”, χωρίς να σκεπτόμαστε την στέρηση και απώλεια της ελευθερίας μας. Μια Γραφή ακατανόητη, και μια Λειτουργία εξ ίσου αγνοούμενη, και ένα κήρυγμα επιβεβαίωση του λάθους της κατάστασής μας. Ο ίδιος ρωτούσε: «Σε ποια εποχή ήταν σε διαφορετική γλώσσα η λατρεία, από την γλώσσα της Γραφής και του κηρύγματος;». Πολλοί κληρικοί, έλεγε, δεν έχουν ποτέ αντιληφθεί τι εμπόδια, στην πρόσβαση των ανθρώπων στο πρόσωπο του Χριστού, έχουν επιβάλει οι όμορφες αρχαίες λέξεις. Μαζί με τον Antony Trollap, δεχόταν ότι:
«Παλιά, η θρησκεία για τα πλήθη ήταν κάτι που αφορούσε τη φαντασία, στις μέρες μας όμως ο χριστιανός έπρεπε να έχει μια αιτιολογία για την πίστη του –δεν θα έπρεπε μόνον να πιστεύει, θα έπρεπε να γνωρίζει· όχι μόνον ν’ ακούει, αλλά να καταλαβαίνει».
Οι πύργοι του Μπάρτσεστερ
Εκδ. Gutenberg, σελ.19
Ο αείμνηστος Μελέτιος ξεκίνησε την μεταφραστική του προσπάθεια από την ακολουθία των Εικόνων της Α΄ Κυριακής των Νηστειών. Συνέχισε με τον Μεγάλο Αγιασμό και τις ευχές της Γονυκλισίας και επεξετάθη στα Μυστήρια του Γάμου και της Βαπτίσεως. Μετέφρασε την Θεία Λειτουργία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, και επιμελήθηκε τη μετάφραση της Θείας Λειτουργίας του αγίου Βασιλείου. Μετέφρασε επίσης και κάμποσες ευχές. Είχε ήδη πριν από αυτά μεταφράσει και εκδώσει τα Ευαγγέλια κατά Ματθαίον και κατά Ιωάννην.
Άκουσε κι αυτός τα μύρια όσα… για το τόλμημά του. Τον είπαν πλανεμένο, αιρετικό, Νέο-Βαρλααμίτη. Συγχωρούσε χαμογελώντας και λέγοντας παρηλλαγμένα τον λόγο του Χριστού: «Οὐ γάρ οἴδασι τί λέγουσι». Σήμερα επιτέλους αρχίζει αυτό που θεωρητικά αποφάσισε η Σύνοδος της 10ης Απριλίου 2010 που τον… “δίκαζε”, κατόπιν έγκλησης του Κονίτσης Ανδρέα. (Σιγῆ τιμάσθω τά “ἄρρητα”). Είπαν οι τότε Συνοδικοί, ότι οι Θεολογικές Σχολές θα ξεκινήσουν εργασίες και έρευνα για το “μεγάλο” θέμα της μετάφρασης των Λειτουργικών κειμένων. Να ευχηθούμε να ‘ναι η σημερινή ημερίδα μια δυναμική έναρξη αυτής της προσπάθειας εκ μέρους του ποιμνίου, γιατί αν περιμέναμε από τους ποιμένες, μάλλον «η πλήξη θα ξεπερνούσε τα ανθρώπινα όρια αντοχής, και θα φεύγαμε απ’ τον οίκο του Κυρίου σαν δραπέτες που λαχταρούν να γλιτώσουν» (Antony Trollop).
Σας ευχαριστώ, άλλη μια φορά, για την μεγάλη και εγκάρδια εμπιστοσύνη σας, της οποίας προσπάθησα με αυτή την ανυπόκριτη απάντησή μου να φανώ λιγάκι πιο άξιος απ’ ότι πραγματικά είμαι, εγώ ένας άγνωστός σας.
Θέλω να τελειώσω με ένα κείμενο του Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε, που το γράφει σ΄ ένα νεαρό θαυμαστή του, και που παρουσιάζει ουσιαστικά την Βίβλο.
«Ένα βιβλίο λαμπρό και βαθυστόχαστο· κάθε φόρα που το ανοίγεις, σου δημιουργεί την αίσθηση πως μέσα σ’ αυτό υπάρχουν τα πάντα, από τις πιο ανάλαφρες ευωδιές της ζωής μέχρι την απολαυστική γεύση των ώριμων καρπών της.
Εκεί δεν υπάρχει τίποτα που να μην μπορείς να το καταλάβεις, να το αντιληφθείς και να το νιώσεις, που να μην μπορείς να το αναγνωρίσεις στον τρεμουλιαστό απόηχο της μνήμης· κανένα βίωμα δεν είναι ασήμαντο, το παραμικρό γεγονός ξεδιπλώνεται σαν πεπρωμένο, ενώ το ίδιο το πεπρωμένο μοιάζει μ’ ένα εξαίσιο, τεράστιο υφαντό, που μέσα του το κάθε νήμα περνιέται από ένα απέραντα τρυφερό χέρι και απλώνεται δίπλα σ’ ένα άλλο νήμα, όπου συγκροτείται και στηρίζεται από εκατοντάδες άλλα.
Θα δοκιμάσετε τη μεγάλη ευτυχία να διαβάσετε για πρώτη φορά αυτό το βιβλίο, και θα διατρέξετε τις αμέτρητες εκπλήξεις του, σαν μέσα σ’ ένα καινούργιο όνειρο.
Μπορώ να σας βεβαιώσω, ότι κι αργότερα θα ξεφυλλίζετε με την ίδια κατάπληξη τα βιβλία αυτά, αφού δεν χάνουν ίχνος από την υπέροχη δύναμη, την παραμυθένια γοητεία, με την οποία κατακλύζουν τον αναγνώστη την πρώτη φορά.
Όσο περνάει ο καιρός, τα απολαμβάνουμε και τα ευγνωμονούμε όλο και περισσότερο, μαθαίνουμε μέσα απ’ αυτά να βλέπουμε τα πράγματα καλύτερα και απλούστερα, αποκτούμε βαθύτερη πίστη στη ζωή, και νιώθουμε πιο ευτυχισμένοι και πιο μεγάλοι».
Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε
«Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή»
Εκδ. ΓΝΩΣΗ, σελ. 26-27
ΑΜΗΝ
Σας ευχαριστώ.
Θεματολογικές ετικέτες