- Συγγραφέας: Μαρτζούχος π.Θεοδόσιος
Αγαπητέ κ. ............
Σας ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη να μου απευθύνετε κάποια ερωτήματα ζητώντας την τοποθέτησή μου σ’ αυτά. Δεν ξέρω πόσο θα σας ικανοποιήσω, αλλά σας διαβεβαιώνω ότι θα προσπαθήσω οι απαντήσεις μου να είναι «ἐν ἀληθείᾳ καί ἀγάπῃ».
Κατ’ αρχάς το θέμα των κατ’ όνομα χριστιανών δεν είναι υπόθεση μόνον των ορθοδόξων. Μπορεί κάλλιστα, αν ο επίσκοπος τον Σάρδεων στην Αποκάλυψη να έχει απλώς και μόνον όνομα ότι ζει ενώ είναι νεκρός, μπορεί λέω και κάθε προτεστάντης να είναι κάτι τέτοιο! Διαφωνείτε; Προσέξτε δεν αντιδικώ, προστατεύων τα δικά μου, απλώς θέτω το θέμα στην βάση του, που είναι πρόβλημα κάθε "πιστεύοντος" όπως και αν δέχεται την πίστη από δογματικής ορθότητος.
Ο δικός μας Παπαδιαμάντης έχει στους ήρωες του και πρόσωπα ποιότητος θεολογικής και περιπτώσεις θρησκευτικού ριτουαλισμού καθώς και αδιάφορους. Το ίδιο και ο Σάμερσετ Μωμ περιγράφει μια γκάμα ποικίλης ποιότητας προτεσταντών. Ας αφήσουμε την Αμερική...!!
Νομίζω και πιστεύω, ότι ο αρχικός ορισμός τον οποίο κι εσείς αμφισβητείτε, ενώ είναι διαδικασιακά σωστός (νηπιοβαπτισμός - άγνοια πίστης - θεσμική κοινωνική σχέση) δεν αποτελεί αποκλειστικότητα κάποιας δογματικής ομάδας, αλλά κίνδυνο κάθε πιστεύοντος, όπως ήδη προείπα. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι το Πνεύμα του Θεού και στις επτά Εκκλησίες της Αποκαλύψεως έχει να πει την ίδια καταληκτήρια προτροπή: Ὁ ἔχων οὖς ἀκουσάτω τί τό πνεῦμα λέγει ταῖς Ἐκκλησίαις. Δεν κινδυνεύει μόνον ο επίσκοπος τον Σάρδεων και της Λαοδικείας... Ο Απόστολος Παύλος στεντορείως επισημαίνει: ὁ δοκῶν ἐστάναι, βλεπέτω μή πέση...
Ας έρθουμε στις ερωτήσεις.
Δέχεται η Ορθόδοξη Εκκλησία την κατηγορία «κατ’ όνομα χριστιανός»;
Η Ορθόδοξη Εκλησία δεν κατηγοριοποιεί εύκολα έστω και αν κατηγορεί συχνά τους χριστιανούς της ως χριστιανούς... της ταυτότητας! (Τραγέλαφος που τον καταλαβαίνω). Ουσιαστικά δέχονται και βλέπουν το θέμα-κίνδυνο, τουλάχιστον όσοι υπεύθυνοι-κληρικοί δεν θέλουν να αυταπατώνται με ψευδείς εικόνες από τα εκκλησιάσματα των εορτών Πάσχα (κατά βασιν) και Χριστουγέννων. Αν ουσιαστικό κριτήριο της χριστιανικής ιδιότητος είναι η συμμετοχή στην ανάμνηση του Χριστού κατά την Κυριακάτικη (τουλάχιστον) Ευχαριστιακή Σύναξη (τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν...) ο αριθμός των μετεχόντων δείχνει τα πράγματα. Φυσικά βεβαίως και εδώ επικρέμεται ο κίνδυνος της τυπικής συμμετοχής! Αν ο μετέχων δεν αισθάνεται και δεν έχει δέσμευση ζωής που γεννιέται (η δέσμευση) απ’ αυτή την μετοχή, τότε ξεφυτρώνει και εδώ ακόμα η κατ’ όνομα χριστιανικότητα! Αν η ποιότητα και το ήθος (και η ηθική) και οι προτεραιότητες του τηρούντος τα θρησκευτικά καθήκοντα δεν έχουν "ρυθμιστικό" κίνητρο το θέλημα του Χριστού και την μετοχή στην Ευχαριστία, τότε επιβεβαιώνουμε τους φόβους του Τζ. Παπίνι που έλεγε: «Οι φαρισαίοι αποδέχτηκαν αθάνατοι... πέρασαν απ’ την Συναγωγή στην Εκκλησία». Όποιοι, έστω και κληρικοί και η Σύνοδος ακόμα, δεν θέλουν να "βλέπουν" το ενδεχόμενο μιας τέτοιας πραγματικότητας... αγαπούν τις αυταπάτες.
Αποτελεί η σωτηρία μια ατομική κατά βάση πράξη ή (έστω) φιλοδοξία;
Η σωτηρία για τους Ορθοδόξους είναι πατρικό δώρο του Θεού στην υική αγάπη του ανθρώπου. Δεν είναι κατόρθωμα ή αμοιβή με την έννοια ανταποδοτικού τέλους. Είναι αμοιβή με την έννοια των καταστάσεων που περιγράφει ο Χριστός στα Ευαγγέλια για τους δούλους, τους μισθωτούς και τους υιούς. Φυσικά τίποτα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την θέληση του ανθρώπου. Την σωτηρία ο άνθρωπος πρέπει να την εκζητήσει...! «Τό φῶς τοῦ προσώπου Σου ἐκζητήσω». Όμως όχι ως φιλοδοξία αναδείξεως, αλλά ως αγωνία θεραπείας, η οποία βεβαίως επιτελείται στο νοσοκομείο-πανδοχείο-Εκκλησία. Όχι σε μια... spiritual αυτοσωτηρία από την αποδοχή ενός σωτήρα που κινδυνεύει να έχει (ο σωτήρας) τα χαρακτηριστικά που εγώ θέλω να του δώσω να έχει...!! Χρειάζεται για την σωτηρία σύμπραξη της ελεύθερης απόφασης του ανθρώπου (ὅστις θέλει...) και της δυνάμεως (η λέξη εννοείται με την... ενάρετη σημασία της... όχι ως... power) του Θεού (Χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν).
Ποιος ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή του ατόμου, του κάθε πιστού;
Εκκλησία είναι το προαιώνιο μυστήριο της αγάπης του σπιτιού του Πατέρα μας Θεού. Είναι η συνθήκη μέσα στην οποία τελεσιουργείται η σωτηρία μας. Είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη να μας σώσει από τον... κατακλυσμό της αμαρτίας κατά εικονολογική αντιστοιχία με την κιβωτό του Νώε. Είναι η "ζεστασιά" της Πατρικής εστίας, μακριά από την οποία ο άνθρωπος είναι... ανέστιος. Βέβαια ότι και αν είναι η Εκκλησία, αν ο άνθρωπος δεν την προσοικειωθεί, μένει ανενεργός για αυτόν η αγάπη που θέλει να του μάθει ο Χριστός μέσα στο μυστήριο της Εκκλησίας.
Εκκλησία βεβαίως δεν είναι ένα... στρατόπεδο εκμάθησης και απόκτησης ειδικών δυνατοτήτων. Δεν είναι χώρος εκπαίδευσης, αλλά «η πύλη του Ουρανού» (Γεν. 28, 17). Το να γνωρίζει κανείς τον χριστιανισμό και να έχει ένα «χριστιανικό τρόπο του σκέπτεσθαι» είναι λίγο και φυσικά ανεπαρκές. Χριστιανοί γινόμαστε καθ’ οδόν (οἱ τῆς ὁδοῦ... Πραξ.) ζώντας κατά την ποιότητα του τρόπου του Χριστού, όχι με ορισμένη εξωτερικής φύσεως εκπαίδευση!
Εκκλησία είναι ο καινούργιος λαός της Χάριτος του Θεού, που δεν ταυτίζεται με κανένα φυσικό επίγειο έθνους. Ούτε Έλληνες, ούτε Ιουδαίους, ούτε Σκύθες, ούτε βαρβάρους. Είναι γένος που δημιουργείται με το μυστήριο του Ύδατος και της υιοθεσίας εκ μέρους του Θεού «παρ’ οὗ πᾶσα πατριά ἐν οὐρανοῖς καί ἐπί γῆς ὀνομάζεται» (Εφεσ. 3, 15).
Οι πατέρες των διωγμών, όταν αμέσως μετά, φέρνοντας τα στίγματα του Χριστού στα σώματα τους, μαζεύτηκαν το 325 στην Νίκαια και "περιέγραψαν" την πίστη της Εκκλησίας, μας έμαθαν να ομολογούμε ότι πιστεύουμε σε μία Αγία Καθολική και Αποστολική Εκκλησία. Μέσα στην Εκκλησία «κάνουμε δική μας» την σωτηρία που προέκυψε για τους ανθρώπους με τον ζωοποιό Σταυρό, τον θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού. Για την Εκκλησία ο Χριστός δεν είναι ούτε «αγαθός διδάσκαλος» ούτε μόνον "προφήτης", αλλά περισσότερο από κάθε άλλο είναι «Βασιλιάς του κόσμου και Σωτήρας των ψυχών μας».
Τι γίνεται με εκείνους, που δηλώνουν χριστιανοί, αλλά σπανίως εκκλησιάζονται; Τι οφείλει να πράξει η Εκκλησία για τους ανθρώπους αυτούς;
Ο Χριστός έχει κάνει σαφές ότι δεν πρόκειται να συντρίψει ένα μισοτσακισμένο καλάμι, ούτε να αποσβέσει ένα λυχνάρι που τρεμοσβήνει. Έχει πει επίσης ότι ως καλός ποιμένας, θα πορευθεί στα βουνά, αψηφώντας τους κινδύνους και τον κόπο, να ξαναβρεί το χαμένο Του πρόβατο! Μάλιστα σε αυτή την περίπτωση μας διαβεβαίωσε ότι όταν το βρει θα το πάρεις στους ώμους του σε όλη την διαδρομή της επιστροφής μήπως και ο φόβος των απαιτήσεων του κόπου επιστροφής, το κάνει να διστάσει να επιστρέψει...!
Μετά από τα παραπάνω, δεν απομένει άλλο ενδεχόμενο ή άλλος δρόμος για την Εκκλησία (τους ποιμένες της εν προκειμένω) από αυτόν που προδιαγράφει ο Χριστός. Η Εκκλησία προσεύχεται για όλους «ὑπέρ σωτηρίας τῶν ψυχῶν ἡμῶν». Δηλαδή για συνειδητοποίηση της θυσιαστικής αγάπης του Χριστού, την οποία πρέπει κι εμείς να αποκτήσουμε για να μπορέσουμε να γίνουμε παιδιά Του. Γιατί αλλιώς θα ισχύει το ψαλμικό: «Ἐγώ εἶπα θεοί ἐστε καί υἱοί ὑψίστου πάντες... ὑμεῖς δέ ὡς ἄνθρωποι ἀποθνήσκετε καί ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων πίπτετε» (Ψαλμ. 81, 6-7). Ξεκίνησα την απάντηση από την πέμπτη ερώτηση γιατί κατ’ αντανάκλασιν κατανοείται και η τέταρτη ερώτηση. Ο ποιμένας πρέπει να δημιουργήσει και να διατηρήσει ένα κλίμα εγγύτητας με τους χριστιανούς του (κατά το Ευαγγελικό... καλεῖ κατ’ ὄνομα...) που θα επιτρέπει μια καλή και επί των ουσιαστικών θεμάτων επικοινωνία. Πάντοτε και για όλους ισχύει ως "αιώνια" η επισήμανση του Αυγουστίνου: «Ακούμε μόνον όσους εμπιστευόμαστε». Αυτή την γέφυρα εμπιστοσύνης πρέπει να αγωνιστεί να χτίσει, ή οποία κάποια στιγμή θα του δώσει την δυνατότητα συνάντησης. Η γέφυρα θεμελιώνεται με την φυσική ανθρώπινη καλοσύνη και "στήνεται" με την φανέρωση του κόπου και της αγωνίας να αποκτηθεί ποιότητα αρετών (εκ μέρους του ποιμένος για τον εαυτό του) πράγμα που θα γίνεται θέλοντας και μη ορατό και από τους άλλους από την αλήθεια (και όχι υποκρισία) που θα διαχέεται στην... ατμόσφαιρα, κατά την ισόβια αυτή προσπάθεια. Άλλωστε όλοι μας ποτέ δεν επιτρέπεται να ξεχνάμε ότι ο Χριστός μας είπε ότι πρέπει να είμαστε φως... όχι γλώσσα!!
Η ανθρώπινη διαδρομή για την συνάντηση με τον Χριστό έχει διαβαθμίσεις και ποικιλία γιατί η πίστη είναι εμπιστοσύνη. Πράγμα που αυξάνει και μειώνεται ή και εξαφανίζεται, συνήθως λόγω των αμαρτιών μας, που θεωρούμε ασύμβατες με την ιδιότητα του χριστιανού, χωρίς να σκεφτόμαστε ότι και «εἰς χῶραν μακρᾶν» όντας ο άσωτος συνέχιζε να είναι γιος του Πατέρα του! Και ότι όταν «πονάει το κεφάλι δεν το κόβουμε, αλλά το θεραπεύουμε»! Ξεχνάμε τους Αποστόλους που ζητούσαν από τον Χριστό να τους προσθέσει πίστη! Ξεχνάμε τον ληστή... Και ουσιαστικά ξεχνάμε ότι η γνώση του προσανατολισμού δε σημαίνει απαραιτήτως εύκολο δρόμο! Είναι απαραίτητος ο προσανατολισμός, αλλά εξίσου και η απόφαση... «ἀκουλουθήσω σοι, ὅπου ἄν ἀπέρχη». Σε όλους μας το μαθαίνουν οι Μάρτυρες του Αρνίου, αδελφοί μας.
Πως κατανοείτε τον Ευαγγελισμό;
Είχαν δικαίωμα ετερόδοξοι να ευαγγελίσουν τους κατ’ αυτούς επονομαζόμενος «κατ’ όνομά χριστιανούς»;
Πως θα διέφερε αυτό από τον απλό και καταδικαστέο προσηλυτισμό;
Τα ερωτηματικά είναι της ίδιας θεματικής οικογένειας και θεωρώ σωστό την εκ παραλλήλου απάντηση.
Κατ’ αρχάς ευαγγελισμός είναι το γεγονός το περιγραφόμενο στους στίχους 26 έως 33 του πρώτου κεφαλαίου του κατά Λουκάν. Χαρᾶς εὐαγγέλια είναι το γεγονός ότι ο Χριστός μπαίνει στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία και γίνεται άνθρωπος. Ἀρχή σωτηρίας ἡ τοῦ Γαβριήλ προσηγορία. Χαρμόσυνο νέο (Ευαγγελισμός) είναι ότι γεννήθηκε για μας σωτήρας Κύριος (Λουκ. 2, 11). Αυτό έχει να πει η Εκκλησία στον σημερινό κόσμο και τον σύγχρονο άνθρωπο. Το πρόβλημα είναι πώς θα του το πει; Πώς δεν θα είναι μια υπόθεση φορτισμένη και φορτωμένη από χίλια δυο συνήθια του παρελθόντος, αλλά μια σπαρταριστή επικαιρότητα; Αυτός ὁ γεννηθείς Σωτήρας Κύριος τι διόρθωσε σε μένα (σε κάθε εμένα-χριστιανό) ώστε να αποτελεί υπόθεση-προτροπή αποδοχής Του; Μήπως ο άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης είχε, όχι απλώς δίκιο, αλλά την μόνη οδό ευαγγελισμού, όταν έλεγε στους αποστελλόμενους μαθητές του να διδάξουν το Ευαγγέλιο σε κάποια βόρεια περιοχή: Διδάξτε το Ευαγγέλιο με τον τρόπο και τη ζωή σας και άμα χρειαστεί, ακόμη και με λόγια!;
Οι ερωτήσεις πλέον: Τί ποιήσω ἵνα ζωήν αἰώνιον κληρονομήσω; δεν τίθενται καν. Τέτοιες απορίες δεν απασχολούν τις σημερινές καρδιές. Διανοητικός και σωματικός υποκειμενισμός (κουλτούρα και σεξ) είναι οι συμπληγάδες μέσα στις οποίες συντρίβεται ο σημερινός άνθρωπος. Πως θα πειστεί ότι δεν ταυτίζονται η ευτυχία με την ηδονή, ούτε ο υποκειμενισμός με την ουσιαστικά ελεύθερη σκέψη;
Μήπως και πάλι θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ο άγνωστος Θεός (του Παύλου των Αθηνών) με την ελπίδα καλύτερου αποτελέσματος από αυτό που είχε εκείνος στην Αθήνα;;!! Απόλυτος σεβασμός στην ελευθερία, υγιής (ψυχολογικά) αντιμετώπιση των αντιδιατιθεμένων, γοητευτική συμπεριφορά και στάση στον δημόσιο χώρο όσον αφορά την πίστη και τα εξ αυτής γεννησόμενα, ίσως αποτελέσουν αφορμές και εναύσματα σκέψης στους σημερινούς ανθρώπους και προκύψουν απορίες για να παρουσιάσουμε «ακόμη και με λόγια» την «ἐν ἡμῖν ἐλπίδα».
Οι ετερόδοξοι πρέπει να προσέχουν πολύ τον κίνδυνο να αξιολογήσουν τους εντόπιους χριστιανούς (όποιου δόγματος) ως ιθαγενείς... ειδωλολάτρες!! Αφού θεωρούν ότι είναι κατ’ όνομα χριστιανοί, κινδυνεύουν να περιπλακούν στην φαντασίωση ότι πρέπει να τους κάνουν... συνειδητούς. Νομίζουν ότι το μόνο που χρειάζεται είναι να τους πουν την αλήθεια (που, σημειωθείτω, μόνον αυτοί έχουν...!!) για να μετανοήσουν «ἐν σάκκῳ καί σποδῷ». Αφελείς αυταπάτες που θέλουν να αγνοούν το μυστήριο της ανθρώπινης ελευθερίας και την διαπίστωση ότι ένας "κακός" ορθόδοξος θα γίνει εξίσου "κακός" προτεστάντης και τανάπλιν.
Ουσιαστικά «δεν έχουν δικαίωμα» να ευαγγελίζονται τον Χριστό σε άλλους χριστιανούς. Πλην του ότι κάτι τέτοιο είναι... αγένεια (ουσιαστική όχι συμπεριφοράς) είναι μια υπεκφυγή, στην εκκλησιαστική τους απαίτηση ιεραποστολής, βλάσφημη, που θεωρεί τους ετερόδοξος χριστιανούς... εθνικούς! Στα έθνη απεστάλησαν οι απόστολοι όχι στους λατρεύοντας τον Χριστό (συνειδητά ή εξ έθους) και βαπτισμένους στο όνομα Του χριστιανούς.
Ο λόγος του Χριστού προς τους δώδεκα Αποστόλους (όταν τα πλήθη αποχώρησαν ακούγοντας την διδασκαλία της Ευχαριστίας - όποιος δεν φάει το Σώμα μου... κ.τ.λ.) «Μή καί ἡμεῖς θέλετε ὑπάγειν;» (Ιω. 6, 67) αποτελεί το κριτήριο υγιούς προσηλυτισμού και καταδικαστέου. Προσηλυτισμός με υποκλοπή της σύμφωνης γνώμης, πράγμα που συμβαίνει όταν ο άλλος δε γνωρίζει με πληρότητα το προτεινόμενο, είναι δαιμονική ενέργεια. Είναι καταδικαστέος. Ο Χριστός και η απόκρυψη της αλήθειας, πολύ περισσότερο ο Χριστός και το ψέμα ΤΙΠΟΤΕ κοινό δεν έχουν. Προσηλυτίζω σημαίνει στερεώνω με καρφιά. Για την Εκκλησία τα μόνα καρφιά που νοούνται είναι του Σταυρού. Δηλαδή οι χριστιανοί δεν σταυρώνουν κανένα. Σταυρώνονται οι ίδιοι. Μόνον ο Σταυρωμένος και οι Σταυρωμένοι ακόλουθοί Του γίνονται οδός προς την Ανάσταση. Οι χριστιανοί δεν ψάχνουν ούτε φτιάχνουν οπαδούς. Προτείνουν το Μαρτύριο και όταν αυτό "κατανοηθεί" γίνεται αποδεκτό και τρόπο ζωής ακόμη και από... δήμιους.
Αγαπητέ κ. ..............
Ένας ολόκληρος θεολογικός κόσμος, νομίζω ότι αποτυπώνεται στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία μετά την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό, την Διαμαρτύρηση και τον Ρομαντισμό. Πιστεύω ότι η περιγραφή της διαμόρφωσης της καθημερινότητας του ανθρώπου από την λογοτεχνική γραφίδα έχει το προσόν "φωτογραφικής" αποτύπωσης του τι γεννιέται στις ψυχές των ανθρώπων και στις κοινωνίες από την θρησκευτική πίστη. Η τέχνη του κινηματογράφου ήρθε να ολοκληρώσει με την γοητεία της έλξεως της εικόνας το όλο θέμα. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν και ο Λαρς φον Τρίερ μαζί με τον Αλμοδόβαρ και τον Μελ Γκίμπσον νομίζω... θεολογούν πολύ αμεσότερα (όχι απαραιτήτως καλύτερα... μην παρεξηγηθώ) από πολλά βιβλία "ειδικού" περιεχομένου. Ο Ταρκόφσκι έχει και αυτός ένα μερίδιο θέασης από ορθόδοξη μάτια αυτών των κοινωνικών μορφωμάτων...
Άραγε, εμείς οι χριστιανοί (όλοι αυτοί μας βλέπουν και μας αξιολογούν ομογενοποιημένα ως ένα σώμα, θετικά ή αρνητικά) μπροστά σ’ αυτά τα φαινόμενα του κόσμου μας (σ’ αυτόν τον σημερινό κόσμο ρύθμισε ο Χριστός να ζήσουμε...) μήπως πρέπει να σκεφτόμαστε ότι παρότι δεν μιλιόμαστε και «είμαστε χωρισμένοι» και «δεν αγαπάμε» (αναιρώντας ἐν τῇ πράξει αυτά που εντέλλεται Αυτός που ονομάζουμε Κύριο μας!!) ο ένας τον άλλον (προς θανατηφόρο σκανδαλισμό των υπολοίπων) μήπως λέω πρέπει να κάνουμε εναργέστερο στη συνείδησή μας το γεγονός ότι είμαστε αδέλφια;;
Με αγάπη, εκτίμηση και ευχές
Θεοδόσιος Υμέτερος