ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
Βασιλική του Βατικανού
Πέμπτη 2 Απριλίου 2015
« Ἡ χείρ μου συναντιλήψεται αὐτῷ καὶ ὁ βραχίων μου κατισχύσει αὐτόν»(Ψαλ [88]89,22). Έτσι σκἐπτεται ο Κύριος όταν λέει μέσα του : «Εὗρον Δαυὶδ τὸν δοῦλον μου, ἐν ἐλαίω ὰγίῳ μου ἔχρισα αὐτόν»(στ.21). Έτσι σκέπτεται ο Πατέρας μας κάθε φορά που «βρίσκει» έναν ιερέα. Και προσθέτει ακόμα : «Καὶ ἡ ἀλήθειά μου καὶ τὸ ἔλεός μου μετ’ αὐτοῦ… αὐτὸς ἐπικαλέσεταί με : Πατήρ μου εἶ σύ, Θεός μου καὶ ἀντιλήπτωρ τῆς σωτηρίας μου»(στ.25.27)
Είναι πολύ ωραίο να ακούμε, μαζί με τον ψαλμωδό, αυτόν τον μονόλογο του Θεού μας. Μιλάει για μας, τους ιερείς του, τους ποιμένες του · αλλά, στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για μονόλογο, δεν μιλάει μόνος : είναι ο Πατέρας που λέει στον Ιησού : « Οι φίλοι σου, αυτοί που σ’ αγαπούν, θα μπορούν να μου λένε μ’ έναν ειδικό τρόπο : είσαι ο Πατέρας μου» (πρβλ. Ιω 14,21). Κι αν ο Κύριος σκέπτεται και νοιάζεται τόσο για τον τρόπο που θα βρει να μας βοηθήσει, το κάνει επειδή ξέρει ότι το καθήκον να χρίει κανείς τον πιστό λαό του δεν είναι εύκολο, είναι σκληρό· μας οδηγεί στην κόπωση και στην εξάντληση. Την εμπειρία αυτής της αλήθειας τη δοκιμάζουμε με ποικίλους τρόπους : από τη συνηθισμένη κόπωση της καθημερινής αποστολικής εργασίας μας, ως την εξάντληση εξαιτίας της αρρώστιας και του θανάτου, ακόμα και του μαρτυρίου.
Η κόπωση των ιερέων ! Ξέρετε πόσες φορές το σκέπτομαι αυτό : την κόπωση όλων σας ; Τη σκέπτομαι πολύ και προσεύχομαι συχνά, προπάντων όταν κι εγώ είμαι κουρασμένος. Προσεύχομαι για σας που εργάζεστε μέσα στον εμπιστευμένο σ’ εσάς πιστό λαό του Θεού, και, για πολλούς, σε τόπους πολύ εγκαταλειμμένους και επικίνδυνους. Η κόπωσή μας, αγαπητοί ιερείς, είναι σαν το θυμίαμα που ανεβαίνει σιωπηλά στον ουρανό (πρβλ. Ψαλ 140,2· Απ 3-4). Η κούρασή μας πηγαίνει κατευθείαν στην καρδιά του Πατέρα.
Να είστε βέβαιοι ότι η Παναγία τη λαμβάνει υπόψη της αυτή την κόπωση, και την επισημαίνει αμέσως στον Κύριο. Ως Μητέρα μας, μπορεί και καταλαβαίνει πότε τα παιδιά της είναι κουρασμένα και δεν σκέπτεται τίποτα άλλο. Θα μας πει πάντα, όποτε πάμε σ’ εκείνην : «Καλώς ήρθες ! Ξεκουράσου, παιδί μου. Θα μιλήσουμε αργότερα… Δεν είμαι εδώ μαζί σου, εγώ που είμαι η Μητέρα σου ;(πρβλ. Evangelii gaudium, n. 286). Και θα πει στον Υιό της, όπως στην Κανά : «Οἶνον οὐκ ἔχουσιν»( Ιω 2,3).
Συμβαίνει επίσης, όταν αισθανόμαστε το βάρος από την ποιμαντική εργασία, να έχουμε τον πειρασμό να ξεκουραστούμε, αδιάφορο με ποιον τρόπο, σάμπως η ανάπαυση να μην είναι κι αυτή υπόθεση του Θεού. Ας μην πέφτουμε σ’ αυτό τον πειρασμό. Η κόπωσή μας είναι πολύτιμη στα μάτια του Ιησού, που μας αγκαλιάζει και μας σηκώνει ορθούς : «Ελἀτε σ’ εμένα όλοι εσείς που κοπιάζετε, κι εγώ θα σας ξεκουράσω (πρβλ.Μτ 11,28). Όταν ένας ιερέας ξέρει ότι, πεθαμένος από κούραση, μπορεί να σκύψει λατρευτικά και να πει : «Φτάνει για σήμερα, Κύριε», και να εμπιστευτεί τον εαυτό του στον Πατέρα, ξέρει επίσης ότι δεν θα καταρρεύσει, αλλά ότι θ’ ανανεωθεί. Γιατί αυτός που χρίει τον πιστό λαό του Θεού με έλαιον αγαλλιάσεως, είναι και ο ίδιος χρισμένος από τον Κύριο : « Δοθῆναι τοῖς πενθοῦσι Σιών δόξαν ἀντὶ σποδοῦ, ἄλειμμα εὐφροσύνης τοῖς πενθοῦσι, καταστολὴν δόξης ἀντὶ πνεύματος ἀκηδίας» (πρβλ.Ησ 61,3).
Ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι ένα κλειδί ιερατικής γονιμότητας βρίσκεται στον τρόπο που αναπαυόμαστε και πώς βλέπουμε τον τρόπο που ο Κύριος ασχολείται με την κόπωσή μας. Πόσο δύσκολο είναι να μάθουμε πώς να αναπαυόμαστε ! Εκεί παίζεται η εμπιστοσύνη μας όπως επίσης και η ικανότητά μας να συνειδητοποιούμε ότι κι εμείς είμαστε πρόβατα της ποίμνης και χρειαζόμαστε τη βοήθεια του ποιμένα. Μερικά ερωτήματα στο θέμα αυτό μπορούν να μας βοηθήσουν.
Μπορώ άραγε ν’ αναπαύομαι δεχόμενος την αγάπη, τη δωρεά και τη στοργή που μου δίνει ο πιστός λαός του Θεού ; Ἠ μήπως, μετά την ποιμαντική εργασία, ζητώ αναπαύσεις πιο εκλεπτυσμένες, όχι τις αναπαύσεις των φτωχών, αλλά εκείνες που προσφέρει μια καταναλωτική κοινωνία ; Το Άγιο Πνεύμα είναι πράγματι για μένα «ανάπαυση στην κόπωση», ή είναι αυτό που με κάνει μόνο να εργάζομαι ; Γνωρίζω άραγε να ζητώ τη βοήθεια ενός σοφού ιερέα ; Γνωρίζω άραγε να ξεκουράζομαι από τον εαυτό μου, από τις απαιτήσεις που έχω από τον εαυτό μου, από την αυταρέσκειά μου, από την απορρόφησή μου από τον εαυτό μου ; Γνωρίζω άραγε πώς να περνάω τον καιρό μου με τον Ιησού, με τον Πατέρα, με την Παναγία και με τον άγιο Ιωσήφ, με τους προστάτες φίλους μου αγίους και να αναπαύομαι στις δικές τους απαιτήσεις –που είναι ήπιες και ελαφρές-, και με τις δικές τους ευχαριστήσεις , -επειδή αυτοί χαίρονται με τη συντροφιά μου-, και με τα δικά τους ενδιαφέροντα και μέτρα , που έχουν να κάνουν μόνο με τη μεγαλύτερη δόξα του Θεού- …;Γνωρίζω άραγε πώς να αναπαύομαι από τους εχθρούς μου κάτω από την προστασία του Κυρίου ; Μήπως με απασχολεί υπερβολικά ο τρόπος που θα μιλήσω και που θα ενεργήσω, ή εμπιστεύομαι τον εαυτό μου στο Άγιο Πνεύμα που θα με διδάξει τι χρειάζεται να λέω σε κάθε περίπτωση ; Μήπως ανησυχώ χωρίς λόγο και υπερβολικά ή, βρίσκω, όπως ο Παύλος, ανάπαυση λέγοντας : «οἶδα ᾧ πεπίστευκα»(2 Τιμ 1,12);
Ας ξαναδούμε για μια στιγμή, τι περιγράφει η σημερινή λειτουργία ως έργο των ιερέων : να φέρνουν το καλό άγγελμα στους φτωχούς, να κηρύττουν την απελευθέρωση στους φυλακισμένους και τη θεραπεία στους τυφλούς, να δίνουν την ελευθερία στους καταπιεσμένους και να κηρύττουν τον χρόνο της εύνοιας του Κυρίου . Ο Ησαΐας λέει επίσης να φροντίζουν αυτούς που έχουν σπασμένη την καρδιά και να παρηγορούν τους θλιμμένους.
Δεν είναι αυτές εργασίες εύκολες, δεν είναι εργασίες μηχανικές, όπως για παράδειγμα οι χειρονακτικές δραστηριότητες – το χτίσιμο μιας καινούργιας ενοριακής αίθουσας, ή ο σχεδιασμός ενός γηπέδου ποδοσφαίρου για τους νέους της ενορίας… Οι εργασίες που αναφέρει ο Ιησούς απευθύνονται στην ικανότητά μας για συμπάθεια, είναι εργασίες για τις οποίες η καρδιά πρέπει να «μπει σε κίνηση» και να ενεργοποιηθεί πλήρως.. Χαιρόμαστε με τα ζευγάρια που παντρεύονται, γελάμε με τα βρέφη που φέρνουν να βαφτιστούν· συνοδεύουμε τους νέους αρραβωνιασμένους και τις οικογένειες· θλιβόμαστε με τους ετοιμοθάνατους που κοινωνούμε, με τους αρρώστους στο κρεβάτι του νοσοκομείου· κλαίμε μ’ εκείνους που κηδεύουν ένα αγαπημένο τους πρόσωπο… Τόσες συγκινήσεις… αν δεν έχουμε μια καρδιάς ανοιχτή, μπορούν να εξαντλήσουν την καρδιά του ποιμένα. Για μας, τους ιερείς, οι ιστορίες των ανθρώπων μας δεν είναι σαν ένα δελτίο ειδήσεων : γνωρίζουμε τους ανθρώπους μας, νιώθουμε τι γίνεται μέσα στην καρδιά τους· και η δική μας καρδιά, μετέχοντας στον πόνο τους, ξεσχίζεται, γίνεται χίλια κομμάτια, αναστατώνεται και θα ’λεγε κανείς πως ‘’καταναλώνεται’’ από τους ανθρώπους : λάβετε, φάγετε… Είναι τα λόγια που ο ιερέας του Ιησού ψιθυρίζει επανειλημμένα όταν φροντίζει τον πιστό λαό του : λάβετε, φάγετε, πάρτε και πιείτε… Κι έτσι η ιερατική ζωή μας προσφέρεται στην υπηρεσία, στην εγγύτητα του Λαού του Θεού… κι αυτό πάντα, πάντα μας αφήνει κουρασμένους.
Θα ήθελα τώρα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις που έκανα πάνω σε ορισμένες μορφές κόπωσης.
Υπάρχει η κόπωση που μπορούμε να την ονομάσουμε «η κόπωση των ανθρώπων, η κόπωση του πλήθους» : για τον Κύριο, όπως και για μας, μπορεί να είναι εξαντλητική – το Ευαγγέλιο μας το λέει – , αλλά είναι μια καλή κόπωση, μια καρποφόρα και χαρούμενη εξάντληση. Οι άνθρωποι που ακολουθούσαν τον Ιησού, οι οικογένειες που του έφερναν τα παιδιά τους να τα ευλογήσει, αυτοί που είχαν θεραπευτεί, αυτοί που έρχονταν με τους φίλους των, οι νέοι που ενθουσιάζονταν με τον Ραββί…, δεν του άφηναν χρόνο ούτε για να φάει. Αλλά ο Κύριος ποτέ δεν κουραζόταν να είναι με τους ανθρώπους. Το αντίθετο : φαίνεται ότι η παρουσία τους τον αναζωογονούσε (πρβλ. Evangelii gaudium, n.11). Αυτή η κόπωση στο μέσον της δραστηριότητας είναι, γενικά, μια χάρη προσιτή σε όλους εμάς, τους ιερείς (πρβλ. ό.π., n. 279). Και πόσο είναι ωραίο : οι άνθρωποι αγαπούν τους ιερείς τους, επιθυμούν κι έχουν ανάγκη τους ποιμένες τους ! Οι πιστοί δεν μας αφήνουν ποτέ χωρίς απασχόληση, εκτός αν κρυβόμαστε στο γραφείο μας ή φεύγουμε με το αυτοκίνητό μας φορώντας γυαλιά ηλίου. Υπάρχει μια καλή και υγιής κόπωση. Είναι η εξάντληση του ιερέα που έχει πάνω του την οσμή των προβάτων του…, αλλά που επίσης χαμογελά με το χαμόγελο του πατέρα που απολαμβάνει τα παιδιά του και τα εγγόνια του. Δεν έχει τίποτα να κάνει μ’ εκείνους που φορούν ακριβά αρώματα και που κοιτούν τους άλλους από μακριά και αφ’ υψηλού (πρβλ. ό.π.,n.97). Είμαστε οι φίλοι του Νυμφίου, αυτή είναι η χαρά μας. Αν ο Ιησούς βόσκει το κοπάδι του ανάμεσά μας, εμείς δεν μπορούμε να είμαστε ποιμένες κατηφείς, που παραπονιούνται, ή, ακόμα χειρότερο, βαριούνται. Η οσμή των προβάτων και το χαμόγελο του πατέρα… Κουρασμένοι, ναι, αλλά με τη χαρά εκείνων που ακούν τον Κύριο να τους λέει : «Ελάτε οι ευλογημένοι του Πατέρα μου»( Μτ 25,34).
Υπάρχει επίσης η κόπωση που μπορούμε να την ονομάσουμε «η κόπωση των εχθρών». Ο δαίμονας και οι οπαδοί του ποτέ δεν κοιμούνται· και καθώς τ’ αυτιά τους δεν υποφέρουν τον Λόγο του Θεού, δουλεύουν ακούραστα για να τον κάνουν να σωπάσει και να τον διαστρέψουν. Να τους αντιμετωπίσει κανείς είναι πιο κουραστικό. Δεν φτάνει να κάνεις το καλό, με όλη την προσπάθεια που αυτό συνεπάγεται, πρέπει ακόμα να υποστηρίζεις το ποίμνιο και να αμύνεσαι ο ίδιος έναντι του κακού (πρβλ.Evangelii gaudium, n.83). Ο πονηρός είναι πολύ πιο πανούργος από εμάς, και είναι ικανός να καταστρέψει σε μια στιγμή αυτό που μας πήρε χρόνια υπομονής για να το χτίσουμε. Είναι απαραίτητο εδώ να ζητάμε τη χάρη να μάθουμε πώς να εξουδετερώνουμε – είναι μια σπουδαία συνήθεια : να μάθουμε να εξουδετερώνουμε – :να εξουδετερώνουμε το κακό, χωρίς να ξεριζώνουμε τα καλά σπαρτά, ή να ισχυριζόμαστε ότι υπερασπιζόμαστε, σαν να είμαστε υπεράνθρωποι, εκείνο που μόνο ο Κύριος μπορεί να υπερασπιστεί. Όλο αυτό μας βοηθάει να μην αποκάνουμε μπροστά στην παχυλότητα της ανομίας, μπροστά στον χλευασμό των μοχθηρών. Σ’ αυτές τις καταστάσεις κόπωσης, ο Κύριος μας λέει : «Θαρσεῖτε, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον !»(Ιω 16,33). Ο λόγος του Κυρίου μας δίνει δύναμη.
Και τέλος – λέω τέλος ώστε αυτή η ίδια η ομιλία να μη σας κουράσει υπερβολικά – υπάρχει επίσης «η κόπωση από τον εαυτό μας» (πρβλ.Evangelii gaudium,n. 277). Αυτή είναι ίσως η πιο επικίνδυνη από όλες. Επειδή οι δύο άλλες προέρχονται από το γεγονός ότι είμαστε εκτεθειμένοι, ότι βγαίνουμε από τον εαυτό μας για να δώσουμε το χρίσμα και να δώσουμε μάχη (επειδή η δουλειά μας είναι να φροντίζουμε τους άλλους). Αλλά αυτό το τρίτο είδος κόπωσης είναι πιο ‘’αυτοαναφορικό’’ : πρόκειται για το ανικανοποίητο από τον εαυτό μας, αλλά όχι το ανικανοποίητο εκείνου που αντιμετωπίζει ευθέως τον εαυτό του και γαλήνια αναγνωρίζει πως είναι αμαρτωλός και πως έχει ανάγκη το έλεος του Θεού, τη βοήθειά του : εκείνος ζητά βοήθεια και προχωρεί. Εδώ πρόκειται για μια κόπωση που έγκειται στο «να θέλεις και να μη θέλεις», να έχεις εγκαταλείψει τα πάντα, αλλά να συνεχίζεις να επιθυμείς τα κρέατα της Αιγύπτου, παίζοντας με την αυταπάτη ότι είσαι κάτι διαφορετικό. Μου αρέσει να ονομάζω αυτού του είδους την κόπωση «ερωτοτροπία με την πνευματική κοσμικότητα». Όταν είμαστε μόνοι, συνειδητοποιούμε πόσο πολλές περιοχές της ζωής μας είναι διαποτισμένες από αυτή την κοσμικότητα, και μάλιστα τόσο πολύ ώστε να νιώθουμε ότι ίσως κανένα λουτρό δεν μπορεί ποτέ να την καθαρίσει εντελώς. Αυτό μπορεί να είναι ένα επικίνδυνο είδος κόπωσης. Το Βιβλίο της Αποκάλυψης μας δείχνει την αιτία αυτής της κόπωσης : «Καὶ ἐβάστασας διὰ τὸ ὄνομά μου, καὶ οὐ κεκοπίακας. Ἀλλ’ ἔχω κατὰ σοῦ, ὅτι τὴν ἀγάπην σου τὴν πρώτην ἀφῆκας»(2, 3-4).Μόνο η αγάπη δίνει πραγματική ανάπαυση. Ό,τι δεν το αγαπάμε γίνεται κουραστικό, και με τον χρόνο, επιφέρει μια βλαβερή κόπωση.
Η πιο βαθιά και μυστηριακή εικόνα του τρόπου με τον οποίον ο Κύριος ασχολείται με την ποιμαντική μας κόπωση είναι η εικόνα εκείνου που «ἀγαπήσας τοὺς ἰδίους…, εἰς τέλος ἠγάπησεν αύτούς»( Ιω 13,1) : η σκηνή της νίψης των ποδών των μαθητών του. Μου αρέσει να την θεωρώ ως τον καθαρισμό μαθητείας . Ο Κύριος καθαρίζει τον δρόμο της ίδιας της μαθητείας , ‘’εμπλέκεται’’ μαζί μας (Evangelii gaudium, n.24), επιφορτίζεται πρώτος αυτός την ευθύνη να καθαρίσει κάθε κηλίδα, όλη αυτή τη ρυπαρή, κοσμική αιθαλομίχλη που έχει κολλήσει πάνω μας στη διαδρομή που κάνουμε στο όνομά του.
Ξέρουμε ότι μπορεί κανείς να καταλάβει από τα πόδια πως πάει όλο το σώμα. Ο τρόπος που ακολουθούμε τον Κύριο φανερώνει πώς πάει η καρδιά μας. Οι πληγές των ποδιών μας, οι εξαρθρώσεις μας και η κόπωσή μας είναι τα σημάδια του τρόπου με τον οποίον τον ακολουθήσαμε, των δρόμων που πήραμε για να γυρέψουμε τα χαμένα του πρόβατα, προσπαθώντας να οδηγήσουμε το ποίμνιο προς τις χλοερές βοσκές και τα ήσυχα νερά ( πρβλ. ό.π., n. 270). Ο Κύριος μας πλένει και μας καθαρίζει από όλη τη βρωμιά που συσσωρεύτηκε στα πόδια μας καθώς τον ακολουθούσαμε. Και αυτό είναι ιερό. Μην αφήνετε τα πόδια σας να παραμένουν βρώμικα. Ο Κύριος τα φιλάει σαν να ήταν πληγές από μάχη, και τα καθαρίζει από τους ρύπους των μόχθων μας.
Η ίδια η μαθητεία μας καθαρίστηκε από τον Ιησού, ώστε να μπορούμε δικαίως να αισθανόμαστε «χαρούμενοι», «γεμάτοι», «ελεύθεροι από φόβο και ενοχή», και με την ώθηση να βγούμε έξω και να πάμε «ως τα έσχατα της γης, προς όλες τις περιφέρειες», για να φέρουμε την καλή αγγελία στους πιο εγκαταλειμμένους, ξέροντας ότι «εκείνος είναι μαζί μας όλες τις μέρες ως το τέλος του κόσμου». Και σας παρακαλώ, ας ζητήσουμε τη χάρη να μάθουμε πώς να είμαστε κουρασμένοι, αλλά κουρασμένοι με τον καλύτερο τρόπο !