Κυρία Πρόεδρε της Δημοκρατίας,
Μέλη της Κυβέρνησης και του Διπλωματικού Σώματος,
Διακεκριμένες θρησκευτικές και πολιτικές αρχές,
Επιφανείς εκπρόσωποι της κοινωνίας και του πολιτισμού,
Κυρίες και κύριοι,
Σας απευθύνω τον πιο εγκάρδιο χαιρετισμό και ευχαριστώ, κυρία Πρόεδρε, για τα λόγια καλωσορίσματος εκ μέρους σας και στο όνομα όλων των πολιτών της Ελλάδας. Είναι τιμή μου να βρίσκομαι σε αυτή την ένδοξη πόλη. Κάνω δικά μου τα λόγια του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού: “Χρυσή Αθήνα, προστάτιδα όλων των καλών… Αναζητώντας την ευγλωττία, βρήκα την ευτυχία” (Or. 43, 14). Έρχομαι ως προσκυνητής σε αυτή τη χώρα πλούσια σε πνευματικότητα, κουλτούρα και πολιτισμό, για να βρω την ίδια ευτυχία που τόσο ενθουσίασε τον μεγάλο Πατέρα της Εκκλησίας: Τη χαρά της καλλιέργειας της σοφίας και της διάδοσης της ομορφιάς. Μια ευτυχία που δεν είναι ιδιωτική και μοναχική, αλλά, γεννημένη από το θαύμα, νοσταλγεί το άπειρο και είναι ανοιχτή στην κοινότητα. Μια ευτυχία γεμάτη σοφία που από εδώ εξαπλώνεται παντού. Χωρίς την Αθήνα και χωρίς την Ελλάδα, η Ευρώπη και ο κόσμος δεν θα ήταν αυτό που είναι. Θα ήταν λιγότερο σοφοί, λιγότερο ευτυχισμένοι.
Από αυτόν τον τόπο, οι ορίζοντες της ανθρωπότητας διευρύνθηκαν. Νιώθω κι εγώ την πρόκληση να σηκώσω το βλέμμα μου και να το αφήσω να αναπαυθεί στο ψηλότερο σημείο της πόλης, την Ακρόπολη. Ορατή από μακριά στους ταξιδιώτες που κατά τη διάρκεια των χιλιετιών έφτασαν εδώ, αναπόφευκτα υποδήλωνε την παρουσία του θείου, το κάλεσμα να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας προς αυτό που βρίσκεται ψηλά. Από τον Όλυμπο μέχρι την Ακρόπολη και το Άγιο Όρος, η Ελλάδα προσκαλεί άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας να κατευθύνουν το ταξίδι της ζωής τους προς τα άνω. Προς τον Θεό, γιατί χρειαζόμαστε την υπέρβαση για να είμαστε πραγματικά άνθρωποι. Σήμερα, στη Δύση που αναδύθηκε από εδώ, υπάρχει μια λησμονιά της ανάγκης μας για τον παράδεισο, παγιδευμένοι όπως είμαστε ανάμεσα στη φρενίτιδα χιλιάδων κοσμικών μερίμνων και στην ακόρεστη απληστία ενός αποπροσωποποιητικού καταναλωτισμού. Ωστόσο, τόποι όπως αυτοί μας προσκαλούν να νιώσουμε τον θαυμασμό μπροστά στο άπειρο, την ομορφιά της ύπαρξης και τη χαρά της πίστης. Εδώ ήταν τα μονοπάτια που ταξίδεψε το Ευαγγέλιο, ενώνοντας Ανατολή και Δύση, τους Άγιους Τόπους με την Ευρώπη, την Ιερουσαλήμ και την Ρώμη. Για να μεταφέρουν στον κόσμο και τα καλά νέα του Θεού, του εραστή της ανθρωπότητας, τα Ευαγγέλια γράφτηκαν στα ελληνικά, την αθάνατη γλώσσα στην οποία εκφράστηκε ο Λόγος – ο Λόγος -, τη γλώσσα της ανθρώπινης σοφίας που έγινε η φωνή της θείας Σοφίας.
Σε αυτή την πόλη, το βλέμμα μας δεν στρέφεται μόνο προς ό,τι βρίσκεται ψηλά, αλλά και προς τους άλλους. Αυτό μας το υπενθυμίζει η θάλασσα, με την οποία συνορεύει η Αθήνα και η οποία έχει διαμορφώσει την αποστολή αυτής της χώρας, που βρίσκεται στην καρδιά της Μεσογείου, να αποτελεί γέφυρα που συνδέει διαφορετικούς λαούς. Εδώ, μεγάλοι ιστορικοί προσπάθησαν να αφηγηθούν τις ιστορίες των γειτονικών λαών και άλλων που βρίσκονταν μακριά. Εδώ, σύμφωνα με τα περίφημα λόγια του Σωκράτη, οι άνθρωποι άρχισαν να βλέπουν τους εαυτούς τους ως πολίτες όχι μόνο μιας πόλης ή μιας χώρας, αλλά ολόκληρου του κόσμου. Πολίτες. Εδώ ο άνθρωπος απέκτησε για πρώτη φορά συνείδηση ότι είναι «πολιτικό ον» (πρβλ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά, Ι, 2) και, ως μέλος της κοινότητας, άρχισε να βλέπει τους άλλους όχι ως υπηκόους αλλά ως συμπολίτες, με τους οποίους πρέπει να συνεργαστεί για την οργάνωση της πόλης. Εδώ γεννήθηκε η δημοκρατία. Αυτό το λίκνο, χιλιάδες χρόνια αργότερα, έμελλε να γίνει ένα σπίτι, ένα μεγάλο σπίτι δημοκρατικών λαών. Μιλάω για την Ευρωπαϊκή Ένωση και το όνειρο της ειρήνης και της αδελφοσύνης που είναι αντιπροσωπευτικό για τόσους πολλούς λαούς.
Ωστόσο, δεν μπορούμε να αποφύγουμε να σημειώσουμε με ανησυχία πώς σήμερα, και όχι μόνο στην Ευρώπη, γινόμαστε μάρτυρες μιας υποχώρησης της δημοκρατίας. Η δημοκρατία απαιτεί τη συμμετοχή και την εμπλοκή όλων. Κατά συνέπεια, απαιτεί σκληρή δουλειά και υπομονή. Είναι σύνθετη, ενώ ο αυταρχισμός είναι επιτακτικός και οι εύκολες απαντήσεις του λαϊκισμού φαίνονται ελκυστικές. Σε ορισμένες κοινωνίες, που ανησυχούν για την ασφάλεια και αποχαυνώνονται από τον καταναλωτισμό, η κούραση και η δυσαρέσκεια μπορεί να οδηγήσουν σε ένα είδος σκεπτικισμού για τη δημοκρατία. Ωστόσο, η καθολική συμμετοχή είναι κάτι ουσιαστικό. Όχι μόνο για την επίτευξη κοινών στόχων, αλλά και επειδή ανταποκρίνεται σε αυτό που είμαστε: Κοινωνικά όντα, ταυτόχρονα μοναδικά και αλληλοεξαρτώμενα.
Ταυτόχρονα, γινόμαστε επίσης μάρτυρες ενός σκεπτικισμού για τη δημοκρατία, που προκαλείται από την απόσταση των θεσμών, από το φόβο της απώλειας της ταυτότητας, από τη γραφειοκρατία. Η λύση δεν βρίσκεται στην εμμονική αναζήτηση της δημοφιλίας, στη δίψα για προβολή, στον καταιγισμό μη ρεαλιστικών υποσχέσεων ή στην προσκόλληση σε μορφές ιδεολογικού εποικισμού, αλλά στην καλή πολιτική. Διότι η πολιτική είναι, και θα έπρεπε να είναι στην πράξη, ένα καλό πράγμα, ως υπέρτατη ευθύνη των πολιτών και ως τέχνη του κοινού καλού. Για να μπορέσει το καλό να μοιραστεί πραγματικά, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, θα έλεγα και προτεραιότητα, στα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα. Αυτή είναι η κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί. Ένας από τους ιδρυτές της Ευρώπης την υπέδειξε ως αντίδοτο στις πολώσεις που αναζωογονούν τη δημοκρατία, αλλά κινδυνεύουν επίσης να την αποδυναμώσουν. Όπως είπε ο ίδιος: «Γίνεται πολύς λόγος για το ποιος κινείται αριστερά ή δεξιά, αλλά το σημαντικότερο είναι να προχωρήσουμε μπροστά, και το να προχωρήσουμε μπροστά σημαίνει να προχωρήσουμε προς την κοινωνική δικαιοσύνη» (A. DE GASPERI, ομιλία στο Μιλάνο, 23 Απριλίου 1949). Εδώ, απαιτείται αλλαγή κατεύθυνσης, ακόμη και όταν οι φόβοι και οι θεωρίες, ενισχυμένες από την εικονική επικοινωνία, διαδίδονται καθημερινά για να δημιουργήσουν διχασμό. Ας βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, αντίθετα, να περάσουμε από την κομματικοποίηση στη συμμετοχή· από τη δέσμευση να υποστηρίξουμε μόνο το κόμμα μας, να δεσμευτούμε ενεργά για την προώθηση όλων.
Από την κομματικοποίηση στη συμμετοχή. Αυτό πρέπει να είναι το κίνητρο των ενεργειών μας σε διάφορα μέτωπα. Αναφέρομαι στο κλίμα, στην πανδημία, στην κοινή αγορά και, πάνω απ’ όλα, στις διαδεδομένες μορφές φτώχειας. Πρόκειται για προκλήσεις που απαιτούν συγκεκριμένη και ενεργή συνεργασία. Η διεθνής κοινότητα την έχει ανάγκη, προκειμένου να ανοίξει δρόμους ειρήνης μέσω μιας πολυμερούς συνεργασίας που δεν θα καταλήξει να καταπνίγεται από υπερβολικές εθνικιστικές απαιτήσεις. Η πολιτική το χρειάζεται αυτό, προκειμένου να θέσει τις κοινές ανάγκες πάνω από τα ιδιωτικά συμφέροντα. Μπορεί να φαίνεται μια ουτοπία, ένα ανέλπιδο ταξίδι σε μια ταραγμένη θάλασσα, μια μακρά και ανέφικτη οδύσσεια. Ωστόσο, όπως μας λέει το μεγάλο ομηρικό έπος, το ταξίδι σε φουρτουνιασμένες θάλασσες είναι συχνά η μόνη μας επιλογή. Και θα πετύχει το στόχο του αν οδηγείται από την επιθυμία να φτάσει στο λιμάνι της πατρίδας, από την προσπάθεια να προχωρήσουμε μαζί, από τον νόστο του αλλού, τη νοσταλγία της πατρίδας. Εδώ θα ήθελα να εκφράσω εκ νέου την εκτίμησή μου για την επιμονή σας που οδήγησε στην υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας.
Κοιτάζοντας για άλλη μια φορά προς τη Μεσόγειο, τη θάλασσα που μας επιτρέπει να είμαστε ανοιχτοί στους άλλους, σκέφτομαι τις εύφορες ακτές της και το δέντρο που μπορεί να χρησιμεύσει ως σύμβολό της: Την ελιά, της οποίας η σοδειά μόλις συλλέχθηκε. Η ελιά ενώνει τις διαφορετικές χώρες που βρέχονται από αυτή τη θάλασσα. Είναι λυπηρό να βλέπουμε πως, τα τελευταία χρόνια, πολλά αιωνόβια ελαιόδεντρα έχουν καεί, καταστραφεί από πυρκαγιές που συχνά προκαλούνται από δυσμενείς καιρικές συνθήκες, που προκαλούνται με τη σειρά τους από την κλιματική αλλαγή. Στο σημαδεμένο τοπίο αυτής της θαυμάσιας χώρας, η ελιά μπορεί να συμβολίζει την αποφασιστικότητα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της καταστροφής της. Μετά τον αρχέγονο κατακλυσμό που διηγείται η Βίβλος, τον μεγάλο κατακλυσμό, ένα περιστέρι επέστρεψε στον Νώε, μεταφέροντας «στο ράμφος του ένα φρεσκοκομμένο φύλλο ελιάς» (Γέν. 8:11). Αυτό ήταν το σύμβολο της ανάκαμψης, της δύναμης να ξεκινήσουμε από την αρχή, αλλάζοντας τον τρόπο ζωής μας, ανανεώνοντας τη σωστή σχέση μας με τον Δημιουργό, τα άλλα πλάσματα και όλη τη δημιουργία. Ελπίζω, εν προκειμένω, ότι οι δεσμεύσεις που αναλαμβάνονται στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής θα μπορούν να κοινοποιηθούν πληρέστερα και να εφαρμοστούν με σοβαρότητα, αντί να παραμείνουν μια απλή βιτρίνα. Είθε τα λόγια να ακολουθούνται από πράξεις, για να μην πληρώσουν τα παιδιά για άλλη μια φορά την υποκρισία των πατέρων τους. Όλα αυτά μας θυμίζουν τα λόγια που ο Όμηρος έβαλε στα χείλη του Αχιλλέα: «Μισητός στα μάτια μου, όσο και οι πύλες του Άδη, είναι εκείνος ο άνθρωπος, που άλλο πράγμα κρύβει στην καρδιά του και άλλο λέει» (Ιλιάδα, ΙΧ, 312-313).
Στις Γραφές, η ελιά συνδέεται επίσης με την πρόσκληση για επικοινωνία, ειδικά σε σχέση με εκείνους που δεν ανήκουν στον δικό μας λαό. «Όταν ραβδίζετε τις ελιές σας, μην τις απογυμνώνετε απ’ ό,τι έχει μένει· θα είναι για τον ξένο», μας λέει η Βίβλος (Δευτ. 24:20). Αυτή η χώρα, η οποία είναι εκ φύσεως φιλόξενη, είδε σε ορισμένα από τα νησιά της την άφιξη μεταναστών αδελφών μας σε αριθμούς μεγαλύτερους από τον αριθμό των γηγενών κατοίκων τους. Αυτό έχει κάνει εντονότερες τις δυσκολίες που εξακολουθούν να αισθάνονται μετά την οικονομική κρίση. Ωστόσο, η Ευρώπη συνεχίζει επίσης να χρονοτριβεί: Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, έρμαιο διάφορων εθνικιστικών συμφερόντων, αντί να αποτελεί μοχλό αλληλεγγύης, εμφανίζεται κατά καιρούς μπλοκαρισμένη και ασυντόνιστη. Στο παρελθόν, οι ιδεολογικές συγκρούσεις εμπόδισαν την οικοδόμηση γεφυρών μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης. Σήμερα το ζήτημα της μετανάστευσης έχει οδηγήσει σε ρήγματα και μεταξύ Νότου και Βορρά. Θα ήθελα να ενθαρρύνω για άλλη μια φορά μια παγκόσμια, κοινοτική θεώρηση όσον αφορά το ζήτημα της μετανάστευσης και να παροτρύνω να δοθεί προσοχή σε όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, έτσι ώστε, ανάλογα με τα μέσα κάθε χώρας, να τους υποδεχτούμε, να τους προστατεύσουμε, να τους προωθήσουμε και να τους ενσωματώσουμε, με πλήρη σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειάς τους. Έτσι ώστε αντί για εμπόδιο που είναι σήμερα, να αποτελέσει εγγύηση για ένα μέλλον που θα χαρακτηρίζεται από ειρηνική συνύπαρξη με όλους εκείνους που όλο και περισσότερο αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους σε αναζήτηση μιας νέας πατρίδας και μιας νέας ελπίδας. Είναι οι πρωταγωνιστές μιας φρικτής σύγχρονης Οδύσσειας. Μου αρέσει να θυμάμαι ότι όταν ο Οδυσσέας αποβιβάστηκε στην Ιθάκη τον αναγνώρισαν, όχι οι τοπικοί άρχοντες, που είχαν σφετεριστεί το σπίτι και τα αγαθά του, αλλά το πρόσωπο που τον φρόντιζε, η γριά νοσοκόμα του. Τον αναγνώρισε βλέποντας τις πληγές του. Τα βάσανα μας φέρνουν κοντά. Η συνειδητοποίηση ότι είμαστε όλοι μέρος της ίδιας εύθραυστης ανθρωπότητας θα μας βοηθήσει να οικοδομήσουμε ένα πιο ολοκληρωμένο και ειρηνικό μέλλον. Ας μετατρέψουμε αυτό που φαίνεται μόνο ως τραγική συμφορά σε μια τολμηρή ευκαιρία!
Η πανδημία είναι η ίδια η μεγάλη συμφορά. Μας έκανε να ανακαλύψουμε εκ νέου τη δική μας αδυναμία και την ανάγκη μας για τον πλησίον μας. Και σε αυτή τη χώρα αποτελεί μια πρόκληση που απαιτεί τις κατάλληλες παρεμβάσεις από τις αρχές -σκέφτομαι την αναγκαία εκστρατεία εμβολιασμού- και όχι λίγες θυσίες από την πλευρά των πολιτών. Εν μέσω μεγάλων δυσκολιών, υπήρξε επίσης μια αξιοσημείωτη ανάπτυξη της αλληλεγγύης, στην οποία η τοπική Καθολική Εκκλησία είναι ευτυχής να συνεχίσει να συμβάλλει, με την πεποίθηση ότι αποτελεί ένα όφελος που δεν θα χαθεί όταν η καταιγίδα σταδιακά υποχωρήσει. Ορισμένες λέξεις του όρκου του Ιπποκράτη μοιάζουν γραμμένες για τη δική μας εποχή, όπως η δέσμευση να «ακολουθώ την αγωγή που κρίνω ως την καλύτερη για το καλό του αρρώστου» και «να απέχω από οτιδήποτε είναι επιβλαβές και προσβλητικό» για τους άλλους, να διαφυλάττω τη ζωή σε κάθε στιγμή, ιδιαίτερα στη μήτρα της μητέρας (βλ. Όρκος του Ιπποκράτη, αρχαίο κείμενο). Το δικαίωμα όλων στη φροντίδα και τη θεραπεία πρέπει να γίνεται πάντοτε σεβαστό, έτσι ώστε οι πιο ευάλωτοι, ιδίως οι ηλικιωμένοι, να μην απορρίπτονται ποτέ. Οι ηλικιωμένοι να μην υπόκεινται σε μια «κουλτούρα απόρριψης». Οι ηλικιωμένοι είναι το σημάδι της σοφίας ενός λαού. Γιατί η ζωή είναι δικαίωμα, όχι ο θάνατος. Ο θάνατος πρέπει να γίνεται αποδεκτός, όχι να χορηγείται.
Αγαπητοί φίλοι, ορισμένα ελαιόδεντρα της Μεσογείου είναι τόσο αρχαία που προϋπήρχαν του ερχομού του Χριστού. Παλαιές, διαχρονικές, ανθεκτικές στη φθορά του χρόνου, μας θυμίζουν τη σημασία της διατήρησης βαθιών ριζών, ενισχυμένων από τη μνήμη. Αυτή η χώρα μπορεί δικαίως να χαρακτηριστεί ως η μνήμη της Ευρώπης – εσείς είστε η μνήμη της Ευρώπης – και χαίρομαι που την επισκέπτομαι είκοσι χρόνια μετά την ιστορική επίσκεψη του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β’, και σε αυτό το έτος που σηματοδοτεί τη διακοσιοστή επέτειο της ανεξαρτησίας της. Σκέφτομαι τα γνωστά λόγια του στρατηγού Κολοκοτρώνη: «Ο Θεός έβαλε την υπογραφή του στην ελευθερία της Ελλάδας». Ο Θεός βάζει πρόθυμα την υπογραφή του στην ανθρώπινη ελευθερία, πάντα και παντού. Είναι το μεγαλύτερο δώρο Του προς εμάς, το δώρο που, με τη σειρά του, εκτιμά περισσότερο από εμάς. Γιατί ο Θεός μας δημιούργησε για να είμαστε ελεύθεροι και αυτό που Τον ευχαριστεί περισσότερο είναι ότι, μέσα στην ελευθερία, αγαπάμε αυτόν και τον πλησίον μας. Οι νόμοι υπάρχουν για να βοηθήσουν να γίνει αυτό εφικτό, αλλά και η εκπαίδευση στην υπευθυνότητα και η ανάπτυξη μιας κουλτούρας σεβασμού. Εδώ θα ήθελα και πάλι να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου για τη δημόσια αναγνώριση της Καθολικής Κοινότητας και να σας διαβεβαιώσω για την επιθυμία της να προάγει το κοινό καλό της ελληνικής κοινωνίας, κατευθύνοντας προς τούτο την έμφυτη οικουμενικότητά της, με την ελπίδα ότι στην πράξη θα εξασφαλίζονται πάντοτε οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την αποτελεσματική άσκηση της διακονίας της.
Πριν από διακόσια χρόνια, η προσωρινή κυβέρνηση αυτής της χώρας απευθύνθηκε στους Καθολικούς με τα εξής συγκινητικά λόγια: «Ο Χριστός μας άφησε εντολή να αγαπάμε τον πλησίον μας. Ποιος όμως από τους γείτονές μας είναι πιο κοντά από εσάς, τους συμπολίτες μας, παρά ορισμένες τελετουργικές διαφορές; Έχουμε την ίδια πατρίδα, είμαστε ένας λαός, εμείς οι Χριστιανοί είμαστε αδελφοί – αδελφοί στις ρίζες μας, στην ανάπτυξή μας και στους καρπούς μας – κάτω από τον Τίμιο Σταυρό». Το να είμαστε χριστιανοί κάτω από το σημείο του Σταυρού, σε αυτή τη χώρα που ευλογείται από την πίστη και τις χριστιανικές παραδόσεις της, ωθεί όλους τους πιστούς στον Χριστό να καλλιεργούν την επικοινωνία σε κάθε επίπεδο, στο όνομα του Θεού που αγκαλιάζει όλους με το έλεός του. Αδελφοί και αδελφές, σας ευχαριστώ για τη επιμονή σας να πορεύεστε προς αυτή την κατεύθυνση και σας ενθαρρύνω να καθοδηγήσετε αυτή τη χώρα στους δρόμους του ανοίγματος προς τον άλλο, της ένταξης και της δικαιοσύνης. Από αυτή την πόλη, από αυτό το λίκνο του πολιτισμού, ας συνεχίσει πάντα να ακούγεται ένα μήνυμα που να σηκώνει το βλέμμα μας τόσο ψηλά όσο και προς τους άλλους: Ότι η δημοκρατία μπορεί να είναι η απάντηση στις σειρήνες του αυταρχισμού· και ότι ο ατομικισμός και η αδιαφορία μπορούν να ξεπεραστούν από το ενδιαφέρον για τους άλλους, για τους φτωχούς και για τη Δημιουργία. Γιατί αυτά είναι τα βασικά θεμέλια για την ανανεωμένη ανθρωπιά που έχει ανάγκη η εποχή μας και η Ευρώπη μας. Ο Θεός να ευλογεί την Ελλάδα!
Ομιλία του πάπα Φραγκίσκου
στη συνάντηση με τις Αρχές,
την Κοινωνία των Πολιτών και το Διπλωματικό Σώμα
Προεδρικό Μέγαρο στην Αθήνα
Σάββατο, 4 Δεκεμβρίου 2021
Θεματολογικές ετικέτες