‘Πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε τον Ιησού Χριστό;’ Αυτό είναι ένα ερώτημα που περιέχει μια κωμική χροιά. Γιατί το πραγματικό ερώτημα δεν είναι πως να ερμηνεύσουμε εμείς τον Χριστό, αλλά πως ερμηνεύει Εκείνος εμάς.
Η εικόνα μιας μύγας που κάθεται και σκέφτεται πως θα ερμηνεύσει έναν ελέφαντα είναι αρκετά κωμική. Ίσως όμως η ερώτηση τι μπορούμε εμείς να συμπεράνουμε για Εκείνον, να εννοεί πώς μπορούμε εμείς να δώσουμε λύση στο ιστορικό πρόβλημα που μας ετέθη από τα καταγεγραμμένα λόγια και τις πράξεις αυτού του Ανθρώπου. Η λύση στο πρόβλημα αυτό θα πρέπει να μπορεί να συμφιλιώσει δύο πράγματα. Από τη μία έχουμε το σχεδόν γενικά παραδεκτό βάθος και λογική της ηθικής Του διδασκαλίας, η οποία αμφισβητείται ελάχιστα, ακόμα και από εκείνους που αντιστρατεύονται τον Χριστιανισμό. Έχω διαπιστώσει, κατά τη διάρκεια διαφωνίας μου με φανατικά άθεους ανθρώπους, ότι προτιμούν να καταλήγουν στο εξής σχόλιο: ‘Συμφωνώ απόλυτα με τα ηθικά διδάγματα του Χριστιανισμού!’ Και μοιάζει να υπάρχει μια γενική ομοφωνία πως στη διδασκαλία αυτού του Ανθρώπου και των πρώτων διαδόχων του, η ηθική αλήθεια βρίσκεται στην πιο αγνή και βαθιά της μορφή. Δεν είναι γλυκανάλατος ιδεαλισμός, είναι γεμάτη από σοφία και εξυπνάδα. Η όλη ηθική διδασκαλία είναι ρεαλιστική, ανανεωμένη στον πιο ψηλό βαθμό, προϊόν ενός πολύ λογικού μυαλού. Αυτό είναι το ένα φαινόμενο.
Το άλλο φαινόμενο, είναι η σχεδόν αποκρουστική φύση των θεολογικών τοποθετήσεων αυτού του Ανθρώπου. Ξέρετε όλοι τι εννοώ, και προτιμώ να τονίσω το γεγονός ότι ο αποκρουστικοί ισχυρισμοί αυτού του Ανθρώπου δεν γίνονται μόνο μία φορά κατά τη διάρκεια της πορείας Του. Υπάρχει, βέβαια, εκείνη η φορά που τον οδήγησε στην εκτέλεσή Του. Η στιγμή κατά την οποία ο Ανώτατος Ιερέας τον ρώτησε, ‘ποιος είσαι;’ ‘είμαι ο Χριστός, ο Υιός του αληθινού Θεού, και θα με δείτε να εμφανίζομαι στο τέλος της ιστορίας ως Κριτής του σύμπαντος.’ Αλλά αυτός ο ισχυρισμός δεν περιορίζεται μόνο σε αυτή τη δραματική στιγμή. Αν προσέξει κανείς τις συζητήσεις του θα δει να επαναλαμβάνεται παντού. Για παράδειγμα, έλεγε στους ανθρώπους ‘συγχωρούνται οι αμαρτίες σου.’ Είναι πολύ φυσικό για έναν άνθρωπο να σου συγχωρέσει κάτι που έχεις κάνει σε εκείνον. Αν κάποιος μου κλέψει 5 λίρες, είναι αρκετά πιθανό και λογικό να του πω ‘σε συγχωρώ, το θέμα έκλεισε.’ Αλλά πώς θα αντιδρούσατε αν κάποιος σας έκλεβε 5 λίρες και εγώ του έλεγα ‘είναι όλα εντάξει, σε συγχωρώ’; Μετά υπάρχει και ένα άλλο περίεργο πράγμα που μοιάζει σαν να ξέφυγε τυχαία. Κάποια στιγμή Αυτός ο Άνθρωπος κάθεται σε ένα λόφο κοιτάζοντας την Ιερουσαλήμ και ξαφνικά κάνει ένα αξιοπερίεργο σχόλιο ‘δεν έχω σταματήσει να σου στέλνω προφήτες και σοφούς άντρες.’ Κανείς δεν το σχολιάζει. Ωστόσο, ξαφνικά, σαν φράση που του ξέφυγε, ισχυρίζεται πως είναι η δύναμη που μέσα στους αιώνες στέλνει σοφούς ανθρώπους και ηγεμόνες στον κόσμο. Ας δούμε τώρα και μια άλλη παράξενη παρατήρηση. Σχεδόν σε κάθε θρησκεία υπάρχουν κάποιες δυσάρεστες υποχρεώσεις όπως η νηστεία. Αυτός ο Άνθρωπος ξαφνικά μια μέρα λέει: ‘Κανείς δεν χρειάζεται να νηστέψει όσο είμαι μαζί σας.’ Ποιος είναι αυτός ο Άνθρωπος που ισχυρίζεται πως η παρουσία Του και μόνο καταλύει όλους τους κανόνες; Ποιος είναι αυτός που μπορεί να πει στο σχολείο πως μπορούν να έχουν ημιαργία; Πολλές φορές τα λόγια Του υποδηλώνουν πως ο ίδιος είναι εντελώς αναμάρτητος; Αυτή είναι πάντα η στάση Του. ‘Εσείς στους οποίους απευθύνομαι είστε όλοι αμαρτωλοί’, χωρίς να αφήνει ποτέ να εννοηθεί ότι θα μπορούσε κάποιος να υπαινιχτεί το ίδιο και για Εκείνον. Λέει ξανά, ‘είμαι ο Υιός του Μοναδικού Θεού, πριν τον Αβραάμ εγώ υπάρχω,’ και μην ξεχνάτε τι σημαίνει η φράση ‘ο ων’ στα εβραϊκά. Ήταν το όνομα του Θεού, που δεν μπορούσε να ξεστομίσει κανείς άνθρωπος.
Αυτή είναι η άλλη πλευρά. Από τη μια έχουμε ηθικά διδάγματα και από την άλλη, τους ισχυρισμούς ενός μεγαλομανή, μπροστά στον οποίο ο Χίτλερ μοιάζει να ήταν ο πιο λογικός άνθρωπος. Δεν υπάρχει ενδιάμεση λύση όπως δεν υπάρχει και αντίστοιχο παράδειγμα σε άλλες θρησκείες. Αν ρωτούσε κάποιος τον Βούδα ‘είσαι ο γιός του Βράχμα;’ εκείνος θα απαντούσε ‘γιέ μου σε σκεπάζει το βέλο των παραισθήσεων.’ Αν ρωτούσε κάποιος τον Σωκράτη αν είναι ο Δίας, εκείνος θα ξεσπούσε σε γέλια. Αν πήγαινε κάποιος στον Μωάμεθ και τον ρώταγε, ‘είσαι ο Αλλάχ;’ θα έσκιζε πρώτα τα ρούχα του και μετά θα του έπαιρνε το κεφάλι. Αν ρωτούσε κάποιος τον Κομφούκιο ‘είσαι ο Παράδεισος;’ νομίζω πως πιθανότατα θα απαντούσε ‘παρατηρήσεις που δεν έρχονται σε συμφωνία με την φύση είναι κακόγουστες.’ Η ιδέα ενός μεγάλου ηθικού διδασκάλου που ισχυρίζεται όσα ισχυρίστηκε ο Χριστός απλά δεν υφίσταται. Η γνώμη μου είναι πως ο μόνος που μπορεί να κάνει παρόμοιους ισχυρισμούς είναι ή ο Θεός ή κάποιος θεότρελος που οι ψευδαισθήσεις έχουν κυριαρχήσει πλήρως πάνω στη λογική του. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι ποτέ δεν Τον είδαν απλά σαν ένα δάσκαλο ηθικής. Δεν προκάλεσε αυτήν την εντύπωση σε κανέναν από τους ανθρώπους που συναναστράφηκε. Προκάλεσε κυρίως τρεις αντιδράσεις. Μίσος, τρόμο, θαυμασμό. Δεν υπήρχε κανένα δείγμα ανθρώπων που να εκφράζουν ήπια αποδοχή.
Πώς μπορούμε άραγε να συμφιλιώσουμε τα δύο αυτά αντιθετικά φαινόμενα; Μία λύση θα ήταν να πούμε ότι ο Χριστός δεν έκανε ποτέ παρόμοιους ισχυρισμούς, αλλά πως οι οπαδοί του υπερέβαλλαν στα όσα διηγήθηκαν, με αποτέλεσμα να περάσουν οι ισχυρισμοί αυτοί ως δικοί Του στην ιστορία. Αυτό είναι δύσκολο να συνέβη, αφού οι οπαδοί του ήταν όλοι Εβραίοι, επομένως ανήκαν σε εκείνο το έθνος που ήταν πιο πεπεισμένο από κάθε άλλο για την ύπαρξη ενός και μόνου Θεού. Θα ήταν πολύ περίεργο, το απαίσιο αυτό δημιούργημα σχετικά με έναν θρησκευτικό ηγέτη, να εξαπλωθεί στους τελευταίους ανθρώπους στη γη που θα έκαναν αυτό το λάθος. Αντιθέτως παρατηρούμε ότι κανείς από τους οπαδούς του, ούτε καν οι συγγραφείς των ευαγγελίων, δεν μπόρεσε να αποδεχτεί με ευκολία το νέο δόγμα.
Ένα άλλο θέμα είναι πως, ακολουθώντας την πρώτη άποψη θα πρέπει να θεωρήσουμε τις πράξεις αυτού του Ανθρώπου ως θρύλους. Σαν ιστορικός της λογοτεχνίας είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι τα Ευαγγέλια μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από θρύλοι. Έχω διαβάσει πάρα πολλούς θρύλους και μπορώ να πω ότι είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Τα ευαγγέλια δεν είναι αρκετά καλλιτεχνικά για να είναι θρύλοι. Από άποψη φαντασίας είναι αδέξια, δεν είναι καλοδουλεμένα. Το μεγαλύτερο τμήμα της ζωής του Ιησού μας είναι άγνωστο, όπως και κάθε άλλου που έζησε τον καιρό εκείνο. Οι άνθρωποι που χτίζουν τους θρύλους δεν θα το επέτρεπαν αυτό. Εκτός από κάποια τμήματα των διαλόγων του Πλάτωνα, δεν υπάρχουν διάλογοι που να γνωρίζω στην αρχαία λογοτεχνία, όπως αυτούς που συναντάμε στο τέταρτο ευαγγέλιο. Δεν υπάρχει τίποτα αντίστοιχο, ούτε καν στη μοντέρνα λογοτεχνία, μέχρι περίπου εκατό χρόνια πριν που δημιουργήθηκε το ρεαλιστικό διήγημα. Στην ιστορία της γυναίκας που πιάστηκε να πορνεύει βλέπουμε ότι ο Χριστός έσκυψε και έγραψε στο χώμα με το δάχτυλό του. Από το συμβάν αυτό δεν συμπεραίνουμε κάτι συγκεκριμένο. Κανείς ποτέ δεν βάσισε κάποιο δόγμα σε αυτό. Και η τέχνη του να εφευρίσκεις μικρές άσχετες λεπτομέρειες για να κάνεις πιο πειστική μια φανταστική σκηνή, είναι αμιγώς μοντέρνα. Σαφέστατα η μόνη εξήγηση αυτής της περικοπής είναι ότι συνέβη στα αλήθεια. Ο συγγραφέας περιέγραψε αυτή τη σκηνή επειδή απλά την είχε δει.
Μετά ερχόμαστε στην πιο παράξενη ιστορία από όλες, την ιστορία της Ανάστασης. Είναι πολύ σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα. Άκουσα μια φορά κάποιον να λέει. ‘Η σημαντικότητα της Ανάστασης έγκειται στο ότι μας δίνει αποδείξεις επιβίωσης, αποδείξεις πως η ανθρώπινη προσωπικότητα επιβιώνει του θανάτου.’ Σύμφωνα με αυτή την άποψη αυτό που συνέβη στον Χριστό θα ήταν αυτό που συνέβαινε πάντα σε όλους τους ανθρώπους, με την μόνη διαφορά ότι στην περίπτωση του Χριστού είχαμε το προνόμιο να το δούμε να συμβαίνει. Αυτό βέβαια δεν είναι ότι πίστευαν οι πρώτοι Χριστιανοί συγγραφείς. Κάτι απόλυτα καινούριο στην ιστορία του σύμπαντος είχε συμβεί. Ο Χριστός είχε νικήσει τον θάνατο. Η πόρτα που παρέμενε πάντα κλειδωμένη είχε σπάσει για πρώτη φορά. Αυτό είναι κάτι πολύ διαφορετικό από την επιβίωση ενός φαντάσματος. Δεν εννοώ ότι δεν πίστευαν στα φαντάσματα. Αντιθέτως, το πίστευαν τόσο πολύ, που ο Χριστός χρειάστηκε να τους διαβεβαιώσει πολλές φορές ότι δεν ήταν φάντασμα. Το θέμα είναι, ότι ενώ πίστευαν στην επιβίωση, ωστόσο είδαν την Ανάσταση ως κάτι τελείως διαφορετικό και καινούριο. Τα κείμενα που περιγράφουν την Ανάσταση δεν είναι μια εικόνα επιβίωσης μετά τον θάνατο, καταγράφουν το πώς ένας καθόλα νέος τρόπος ύπαρξης δημιουργήθηκε στο σύμπαν. Κάτι καινούριο είχε εμφανιστεί στο σύμπαν, τόσο νέο όσο και η πρώτη εμφάνιση της οργανικής ζωής. Αυτός ο Άνθρωπος, μετά τον θάνατο, δεν χωρίζεται σε ‘πνεύμα’ και ‘πτώμα’. Ένας νέος τρόπος ύπαρξης γεννήθηκε. Αυτή είναι η ιστορία. Πώς θα την ερμηνεύσουμε;
Το ερώτημα είναι, υποθέτω, αν κάποια από τις υποθέσεις εξηγεί τα γεγονότα τόσο καλά όσο η χριστιανική υπόθεση. Η χριστιανική υπόθεση είναι πως ο Θεός κατέβηκε στα δεδομένα του δημιουργημένου σύμπαντος, στα μέτρα της ανθρωπότητας, και ανέβηκε ξανά, τραβώντας και τη δημιουργία μαζί Του. Η εναλλακτική υπόθεση δεν είναι ούτε ο θρύλος, ούτε οι υπερβολές,, ούτε η οπτασία ενός φαντάσματος. Είναι είτε παράνοια είτε ψέματα. Εάν κάποιος δεν μπορεί να αποδεχτεί την εναλλακτική υπόθεση (και εγώ δεν μπορώ) τότε στρέφεται στην Χριστιανική θεώρηση.
Πώς να ερμηνεύσουμε τον Χριστό;’ Δεν μπορεί να υπάρξει τέτοιο θέμα. Όλο το θέμα είναι πως σκοπεύει Αυτός να ερμηνεύσει εμάς. Πρέπει να το δεχτείς ή να το απορρίψεις.
Τα λόγια Του διαφέρουν πολύ από όσα έχει πει κάθε άλλος διδάσκαλος. Οι άλλοι λένε, ‘αυτή είναι η αλήθεια περί του σύμπαντος, αυτός είναι ο δρόμος που πρέπει να πάρεις,’ αλλά Αυτός λέει, ‘Εγώ είμαι η Αλήθεια, η Οδός, και η Ζωή.’ Λέει, ‘Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να φτάσει την απόλυτη αλήθεια, εκτός μέσα από μένα. Προσπαθήστε να σώσετε την ζωή σας και αναπόφευκτα θα καταστραφείτε. Θυσιάστε τους εαυτούς σας και θα σωθείτε.’ Εκείνος λέει, ‘Εάν ντρέπεστε για μένα, αν όταν ακούτε το παράγγελμά μου, στρέφετε το πρόσωπό σας από την άλλη μεριά, το ίδιο θα κάνω και Εγώ όταν επιστρέψω ξανά σαν Θεός. Αν κάτι σε κρατάει μακριά από τον Θεό και από Εμένα, ότι και να είναι, πέταξε το μακριά. Αν είναι το μάτι σου, βγάλε το. Αν είναι το χέρι σου ξερίζωσέ το. Αν βάλεις πρώτο τον εαυτό σου θα έρθεις τελευταίος. Ελάτε σε μένα όλοι όσοι κουβαλάτε βαρύ φορτίο και Εγώ θα σας αναπαύσω. Όλες οι αμαρτίες σας ξεπλύθηκαν, έχω τη δύναμη να το κάνω αυτό. Είμαι η Αναγέννηση, είμαι η Ζωή. Φάτε Με, πιείτε Με, είμαι η Τροφή σας. Και επιτέλους, μην φοβάσθε, έχω ξεπεράσει ολόκληρο το Σύμπαν.’ Αυτό είναι το θέμα.
Θεματολογικές ετικέτες