Πώς κρίνεται ηθικά το χρήμα, ο πλούτος;
- Το χρήμα από ηθική άποψη δεν είναι ούτε ένα καλό ούτε ένα κακό. Και μάλιστα, εφόσον το χρήμα καθεαυτό είναι μια υλική πραγματικότητα, δημιουργημένη από τον Θεό, αυτή καθεαυτή η πραγματικότητα είναι καλή. Το χρήμα είναι ένα μέσο ανταλλαγής, του οποίου η αξία καθορίζεται με συμφωνία μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία.
- Το ερώτημα αν το χρήμα είναι ένα καλό ή ένα κακό εξαρτάται από τον ίδιο τον άνθρωπο. Και πάλι αυτό εξαρτάται από:
– το αν ο άνθρωπος το αποκτά έντιμα ή το αποκτά κλέβοντας και εξαπατώντας·
– το πως συμπεριφέρεται ο άνθρωπος προς το χρήμα. Αυτό είναι μια μεγάλη αξία στην ανθρώπινη ζωή, αλλά δεν πρέπει να γίνει η σπουδαιότερη, ούτε η μοναδική, ούτε η υπέρτατη αξία του ανθρώπου, ο οποίος οφείλει με κάθε τρόπο να μη γίνει σκλάβος του χρήματος·
– τον τρόπο με τον οποίο το χρησιμοποιούμε·
Πότε η χρήση του χρήματος είναι ηθικά καλή;
- Όταν ο άνθρωπος το χρησιμοποιεί συνειδητοποιώντας ότι είναι διαχειριστής και οικονόμος του χρήματος, δίνοντάς του το βάρος και την αξία που του πρέπει: τα υλικά αγαθά είναι μέσα και όχι σκοπός της ανθρώπινης ζωής·
- όταν το χρησιμοποιεί με διάφορα καλά κριτήρια: π.χ. για υποχρεωτικές οφειλές του στα απαραίτητα και αναγκαία· τις ζωτικές απαιτήσεις· τις ανάγκες οικονομίας για ανάγκες του μέλλοντος (χωρίς να χάνει την εμπιστοσύνη στη Θεία Πρόνοια)· τις ανάγκες των άλλων, προπάντων εκείνων οι οποίοι στερούνται τα απαραίτητα της ζωής…
- όταν η χρήση αυτή σέβεται τον «παγκόσμιο προορισμό» του χρήματος, με το νόημα ότι τα αγαθά της γης πρέπει να είναι στην υπηρεσία όλων και να μη στερούν τα απαραίτητα από κανένα.
Πότε η χρήση του χρήματος είναι ανήθικη;
- Όταν με ανεπίτρεπτο τρόπο ο άνθρωπος συγκεντρώνει όσα μπορεί υλικά αγαθά·
- όταν ο άνθρωπος προσηλώνεται σ’ αυτά: «Γιατί η ρίζα όλων των κακών είναι η φιλαργυρία» (1 Τιμ 6, 10)· «Γιατί όπου είναι ο θησαυρός σας θα είναι και η καρδιά σας» (Μτ 6, 21)
- όταν η οικονομική δραστηριότητα έχει, ως θεωρία της το κέρδος, τον αποκλειστικό κανόνα της, και τον τελικό σκοπό της·
- όταν έχουμε κάθε πρακτική η οποία εξαναγκάζει τα πρόσωπα να είναι καθαρά όργανα σε σχέση με το κέρδος: καθετί που υποδουλώνει τον άνθρωπο, τον οδηγεί στην ειδωλολατρία του χρήματος, και συνδράμει στην διάδοση της αθεΐας. «Δεν μπορείτε να υπηρετείτε τον Θεό και τον μαμμωνά» (Μτ 6, 24)· «Πιο εύκολο είναι να περάσει μια καμήλα από τη βελονότρυπα, παρά να μπει ένας πλούσιος στη βασιλεία του Θεού» (Μκ 10, 25).
ΠΟΙΕΣ ΖΗΜΙΕΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ;
Το χρήμα μπορεί να προκαλέσει βαριές ζημιές:
– Μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, το χρήμα μπορεί να γίνει:
– ένας τρόπος ο οποίος σκλαβώνει τον άνθρωπο, και αυτό συμβαίνει όταν το χρήμα γίνεται σκοπός και οικοδεσπότης του ανθρώπου, αντί να είναι μέσον και υπηρέτης·
– ένα όργανο της δίψας, για δύναμη, η οποία κάνει τον άνθρωπο να χάνει την κεφαλή του·
– ένας τρόπος για να υπογραμμίσει την προτεραιότητα του «έχω» πάνω από την σπουδαιότητα του «είμαι» στον άνθρωπο·
– ένα αποφασιστικό ή και αποκλειστικό κριτήριο για να καθορίσει την αξία του άλλου: ένας άνθρωπος αξίζει ανάλογα με τα πόσα έχει·
– απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση του ανθρώπου ως ανθρώπου·
– μια αιτία αδιάκοπης ανικανοποίησης και δυστυχίας, προπάντων όταν στην προσωπικότητα του ανθρώπου υπερισχύει η αύξηση του πλούτου·
– μια αιτία πολλών στερήσεων. Ο άνθρωπος χάνει την αληθινή του ελευθερία όταν κυριαρχείται από την αύξηση του πλούτου, από την κυριαρχία, την φύλαξη, την υπεράσπιση και την διαχείριση του πλούτου… σε τέτοιο βαθμό ώστε να γίνεται σκλάβος του.
Αντίθετα, αν ο πλούτος αποκτάται και χρησιμοποιείται έντιμα, τότε γίνεται πηγή ελευθερίας: προσφέρει ταχύτητα και αποτελεσματικότητα, επιτρέπει την προσέλευση σε ανώτερα πράγματα για τον εαυτό μας και για τους άλλους.
- Στη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό, το χρήμα μπορεί:
– να θεωρηθεί ως απόλυτη αξία, η οποία αντικαθιστά τον Θεό: μας κάνει να ζούμε μια αληθινή λατρεία προς αυτό·
– να μας οδηγήσει στην άρνηση του Θεού, και σε μια ζωή που αγνοεί τον Θεό,
σαν να μην υπήρχε.
- Στη σχέση του ανθρώπου με τους συνανθρώπους του, το χρήμα μπορεί:
– να μεγαλώσει την απόσταση ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς·
– να μας σπρώξει στην διάπραξη αδικιών, κλεψιών και απατών·
– να γίνει ένα σύμβολο, το οποίο μας κάνει να πετυχαίνουμε μια αναγνώριση και προνόμια μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία·
– να μας οδηγήσει στην περιφρόνηση των άλλων. Η μεγάλη κατάρα του χρήματος, το οποίο μεταβάλλεται σε είδωλο, είναι το γεγονός το οποίο μας χωρίζει από τους άλλους. Όσο περισσότερο πλούσιοι είμαστε, τόσο περισσότερο κινδυνεύουμε να μην βλέπουμε και να μην ακούμε τους άλλους.
Τα αγαθά αυτού του κόσμου, τα οποία θα έπρεπε να είναι σημείο αδελφικής κοινωνίας, γίνονται έτσι ένα εμπόδιο, ένα τείχος μεταξύ εμάς και των συνανθρώπων μας, ένα τείχος αποτελούμενο από γόητρο, από περιττή κατανάλωση, από μεγαλύτερες δυνατότητες…·
– αιτία διαιρέσεων (ακόμα και στην ίδια την οικογένεια) και πολλών συγκρούσεων οι οποίες διαταράζουν την τάξη, σε επίπεδο κοινωνικό, εθνικό και παγκόσμιο.
ΤΙ ΜΑΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ Η ΔΕΚΑΤΗ ΕΝΤΟΛΗ: «ΝΑ ΜΗΝ ΕΠΙΘΥΜΗΣΕΙΣ ΤΟ ΞΕΝΟ ΠΡΑΓΜΑ»;
- Η δέκατη Εντολή απαγορεύει την απληστία και την επιθυμία να αποκτήσουμε απεριόριστα επίγεια αγαθά·απαγορεύει την απεριόριστη πλεονεξία, που γεννιέται από τον ξέφρενο πόθο του πλούτου και της δύναμης του πλούτου. Απαγορεύει επίσης την επιθυμία να διαπράξουμε μια αδικία, με την οποία θα βλάπταμε τα επίγεια αγαθά του πλησίον μας·
- Ο τύπος: «να μην επιθυμήσεις…» μοιάζει με γενική προειδοποίηση, η οποία μας προωθεί να περιορίσουμε την επιθυμία και την απληστία για τα πράγματα του άλλου. Πραγματικά, υπάρχει μέσα μας μια κρυφή δίψα για όλα όσα δεν είναι δικά μας· αυτή η δίψα ποτέ δεν ξεδιψά, και η Αγία Γραφή μας λέει: «Ο φιλάργυρος δεν θα χορτάσει ποτέ από το χρήμα του» (Εκκλ 5, 9)·
- Δεν παραβαίνουμε αυτήν την Εντολή, όταν επιθυμούμε να αποκτήσουμε τα πράγματα που ανήκουν στον πλησίον, αλλά να τα αποκτήσουμε με τα σωστά μέσα. Η παραδοσιακή κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας μας δείχνει με ρεαλισμό εκείνους οι οποίοι οφείλουνε να αγωνιστούν ενάντια στην αμαρτωλή απληστία, και οι οποίοι επομένως, πρέπει να προτρέπονται πιο έντονα στην τήρηση αυτής της Εντολής. Μπορούμε να αναφέρουμε ως παράδειγμα τους εμπόρους εκείνους και τους εμπορικούς προμηθευτές, οι οποίοι περιμένουν τις ελλείψεις και τους περιορισμούς των εμπορευμάτων για να αυξήσουν τα κέρδη τους ως καιροσκόποι· τους γιατρούς εκείνους, οι οποίοι περιμένουν να πλουτίσουν από την μετάδοση ασθενειών· τους δικηγόρους εκείνους και τους δικαστικούς, οι οποίοι επιθυμούν τις συγκρούσεις των πολιτών για τον εμπλουτισμό τους… (βλ. Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας, 2536-2537).
Πώς πρέπει να συμπεριφέρεται ο χριστιανός σε σχέση με το χρήμα;
Ο χριστιανός εκτός από την τήρηση όλων όσων είπαμε μέχρι τώρα για την τίμια απόκτηση, την ηθική χρήση και τη σωστή συμπεριφορά σε σχέση με το χρήμα,
οφείλει επίσης:
- να καταπολεμά την πλεονεξία, εφόσον αυτή αποτελεί την ρίζα όλων των κακών. Ο Άγιος Αμβρόσιος Αουτπέρτο γράφει: «Από το χώμα της γης βγαίνουν διάφορα αιχμηρά αγκάθια, από διάφορες ρίζες· όμως, μέσα στην καρδιά του ανθρώπου, οι αιχμές όλων των ελαττωμάτων προέρχονται από μια μοναδική ρίζα, την απληστία» (De cupiditate, s. 693)·
- να συνειδητοποιεί ότι το να δίνεις το χρήμα χωρίς να δίνεις τον εαυτό σου είναι ένα ψέμα. Συμμερίζομαι σημαίνει προσφέρω τον χρόνο μου, την δύναμή μου, τις ικανότητές μου, τα δώρα που έλαβα, με τα μέσα που διαθέτω·
- να υπολογίζει αυτό που ο Ιησούς είπε για τον οβολό (δύο λεπτά) τον οποίο πρόσφερε στον ναό η χήρα του Ευαγγελίου: «Σας βεβαιώνω πως αυτή η φτωχή χήρα έριξε περισσότερα από όλους· όλοι οι άλλοι έριξαν απ’ το περίσσευμά τους στις εισφορές, ενώ αυτή απ’ το υστέρημά της· έριξε όλη της την περιουσία» (Λκ 21, 3-4)·
- να ζει μια αγάπη κατά προτίμηση προς τους φτωχούς.
Πηγή: εφημερίδα ΚΑΘΟΛΙΚΗ της Καθολικής Εκκλησίας της Ελλάδος, αριθμ. φύλλου 299-300, 5&26/8/2021