Ομιλία του πρωθυπουργού της Αλβανίας Edi Rama κατά την εξόδιο ακολουθία του Αρχιεπισκόπου της Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας, Αναστασίου Γιαννουλάτου
30 Ιανουαρίου 2025
«Μακάριοι όσοι πεθαίνουν εν Κυρίω από τώρα και στο εξής. Ναι, λέει το Άγιο Πνεύμα, ας αναπαυθούν από τους κόπους τους, διότι τα έργα τους τούς ακολουθούν» (Αποκάλυψη, XIV, 13).
Παναγιώτατε, Οικουμενικέ Πατριάρχη Βαρθολομαίε,
Σεβάσμια μέλη Ιεράρχες της Ιεράς Συνόδου της Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας,
Σεβασμιώτατε Μητροπολίτη Ιωάννη, Τοποτηρητή της Ιεράς Μητροπόλεως Τιράνων και Δυρραχίου,
Αξιότιμε και ευπρόσδεκτε φίλε, Πρωθυπουργέ της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κυριάκο Μητσοτάκη,
Η Ορθόδοξη κοινότητα σήμερα πενθεί.
Η Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας σήμερα θρηνεί.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος ολοκλήρωσε την Αποστολική του διακονία, ως διάδοχος των Αποστόλων, υπηρετώντας τους ορθόδοξους πιστούς της Αλβανίας.
Η ζωή του, εντυπωσιακά μακρά, αλλά, πάνω απ’ όλα, βαθιά ουσιαστική, ήταν μια ζωή αφιερωμένη στην Παγκόσμια Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, με την πατερική έννοια της λέξης. Με εκείνη την πλήρη έννοια που κατοχυρώνεται στο Σύμβολο της Νίκαιας, που διατυπώθηκε πριν από 1700 χρόνια υπό την αιγίδα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Τριάντα τρία χρόνια ευαγγελισμού στα εδάφη της Αλβανίας, από το μακρινό έτος 1992 μέχρι σήμερα, είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός χρόνος και όχι μόνο συμβολικά, εξαιτίας του παραλληλισμού του με την ηλικία του Ιησού Χριστού!
Από αυτά τα 33 χρόνια, τα τρία αφιερώθηκαν στο κήρυγμα της ανάστασης του μυστηριακού σώματος της Αλβανικής Ορθοδοξίας και τα υπόλοιπα πλήρη τριάντα χρόνια αφιερώθηκαν στην επίμονη εργασία, σαν ένας άλλος αποφασισμένος ξυλουργός, της επανανοικοδόμησης των απανθρακωμένων ερειπίων της Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας. Από καθαρά ανθρώπινη άποψη, αλλά και από βαθιά πνευματική σκοπιά, η ζωή του Αναστάσιου Γιαννουλάτου ήταν μια ζωή η οποία εκπληρώθηκε πλήρως, αφού πραγματοποιήθηκε το όνειρο ενός παιδιού!
«Όταν ήμουν παιδί», θυμόταν κάποτε ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος, «δεν μου αρκούσε να δώσω κάτι στον Θεό· έπρεπε να δώσω τον εαυτό μου ολοκληρωτικά σ’ Αυτόν. Ήθελα όλη μου η ύπαρξη να ζει εν Χριστώ». Ως ιεράρχης μιας ιστορικά σημαντικής κοινωνικής ομάδας, με μεγάλη επιρροή στο σημερινό εθνικό μωσαϊκό της Αλβανίας, το πρόσωπο του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου και το έργο του στο τιμόνι της Εκκλησίας και του ποιμνίου της έχουν εξεταστεί, θαυμαστεί, ευλογηθεί, επικριθεί, ακόμη και αναθεματιστεί! Τα πιο αντιφατικά πάθη έχουν αναδυθεί στην πατρίδα μας όταν επρόκειτο για τον δημόσιο και πολιτειακό του ρόλο. Είτε το ήθελε είτε όχι, σήκωσε στους ώμους του ακόμη και τις φλόγες των παιδικών συγκρούσεων της γειτονιάς μας, οι οποίες αναζωπυρώθηκαν ταυτόχρονα με την ανάσταση της Εκκλησίας…
Αυτό και μόνο μαρτυρεί τη στωικότητα του ποιμένα, μια ιδιότητα όλο και πιο σπάνια σε μια εποχή και έναν κόσμο όπου όλο και περισσότεροι άνθρωποι ταλαντεύονται από κάθε είδους αέρηδες και όλο και λιγότεροι αφήνουν το «Άγιο Πνεύμα να φυσήξει όπου θέλει» (Ιωάννης ΙΙΙ, 8). Ωστόσο, πέρα από αυτές τις φωτιές που άναψαν σαν από αστραπές σε έναν καθαρό ουρανό, και στις δύο πλευρές των συνόρων, υπάρχει μια ανοιχτή πληγή μετά από μισό αιώνα νεκρικής σιγής, που αργότερα κουκουλώθηκε σαν ένα ένοχο μυστικό σε μια κοινή αυλή. Και τώρα πλέον, πέρα από τις προκαταλήψεις και τις χρόνιες αμφιβολίες της βαλκανικής μας γειτονιάς, κανείς και ποτέ δεν θα αμφισβητήσει την αυθεντικότητα της ποιμαντικής δέσμευσης του Αρχιεπισκόπου στο ποίμνιο που βρήκε πληγωμένο, πονεμένο και διασκορπισμένο πριν από 33 χρόνια, και το οποίο ένωσε με μεγάλη υπομονή και αφοσίωση, σε ένα ποίμνιο που θυμίζει το σπίτι που αποκαταστάθηκε από τη φυγή των δαιμόνων, όπως μιλάει ο Ιησούς στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου. (XII, 43-45)
Δεν σκοπεύω εδώ να εκφωνήσω έναν εγκωμιαστικό λόγο ή έναν επικήδειο για αυτόν τον ιεράρχη, εξ αιτίας του οποίου ο κόσμος έχει ζηλέψει πολύ την Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας. Και αυτό έχει συμβεί, μεταξύ τιμημένων θρησκευτικών προσωπικοτήτων, αλλά και μεταξύ διανοουμένων που έχουν δεσμευτεί για την ειρήνη μέσω του διαθρησκειακού διαλόγου, και μεταξύ πρωτομάστορων της επικοινωνίας μεταξύ θρησκειών και πολιτισμών, ακόμη και μεταξύ αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων που τον γνώρισαν. Είμαι βέβαιος ότι ο φίλος μου, Κυριάκος Μητσοτάκης, που μας τιμά σήμερα με την παρουσία του και την παρουσία της αξιότιμης αντιπροσωπείας του, συμμερίζεται απόλυτα αυτή την άποψη και με την παρουσία του σήμερα εδώ και ο πρωθυπουργός όχι μόνο αποτίει φόρο τιμής στην κοσμοϊστορική μορφή του Αρχιεπισκόπου αλλά τιμά και την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας και το κράτος στο οποίο πλέον η Εκκλησία αναπνέει ελεύθερα, στέλνοντας ένα βαθύ κοινό μήνυμα στη ζωή και στο πένθος μεταξύ των δύο εθνών και λαών μας.
Είχα το προνόμιο να είμαι παρών σε αυτόν ακριβώς τον καθεδρικό ναό, που αφιέρωσε ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος στην Ανάσταση του Χριστού -την ανάσταση του μυστηριακού Του σώματος στην Αλβανία- όταν εγκαινιάστηκε και καθαγιάστηκε.
Ήταν η ημέρα της επιβράβευσης του μακροχρόνιου μόχθου του, ενός ταξιδιού στο οποίο είχα την ευκαιρία να τον συνοδεύσω μεταξύ άλλων, πρώτα ως δήμαρχος και αργότερα ως πρωθυπουργός, μέχρι να εκπληρώσει τελικά το πραγματικά δύσκολο έργο. Εκείνη την ημέρα, οι ανυπολόγιστες προσπάθειές του απέδωσαν καρπούς, καθώς ο καθεδρικός ναός άνοιξε τις πόρτες του, εορτάζοντας με την παρουσία πατριαρχών και μητροπολιτών από όλες τις ορθόδοξες εκκλησίες παγκοσμίως. Τέτοιο κύρος και επιρροή, σε μια κλίμακα πολύ πέρα από τα εθνικά μας σύνορα, δεν είχε ποτέ πριν γίνει αισθητή ή ενσαρκωθεί στο θρησκευτικό πεδίο ούτε από την αλβανική Ορθοδοξία ούτε από ολόκληρη την Αλβανία. Ήταν ένας πανηγυρικός φόρος τιμής από ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο προς την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της και την Αλβανία, κάτι που θα ήταν αδιανόητο χωρίς την παρουσία, το ρόλο και την παγκοσμίως σεβαστή προσωπικότητα του Αρχιεπισκόπου μας.
Σήμερα, τιμώντας τη μνήμη του, υπενθυμίζω κάτι που πολλοί έχουν δει ή αισθανθεί, αν και άλλοι δεν έχουν καταλάβει ή έχουν αρνηθεί να πιστέψουν. Όμως, τελικά, το απέδειξε επί 33 χρόνια και το αποδεικνύει και σήμερα, με το επίγειο σώμα του να παραμένει εδώ, στη γη της Αλβανίας, για να ταφεί, κατόπιν αιτήματός του, σε αυτόν τον Καθεδρικό Ναό της Αναστάσεως του Χριστού -που ονομάστηκε έτσι από τον ίδιο και ενσαρκώνει την ίδια την έννοια του ονόματός του, Αναστάσης (Ανάσταση).
Έτσι, αυτή την ημέρα που σηματοδοτεί το κλείσιμο ενός κύκλου ζωής αφιερωμένου στην Ανάσταση, πρέπει να ειπωθεί χωρίς καμία αμφιβολία: στη μόνη διάσταση που είχε πραγματικά σημασία γι’ αυτόν – τη διάσταση της πίστης – ο Αναστάσιος ήρθε ανάμεσά μας πριν από 33 χρόνια ως ιερέας από την Ελλάδα και μας αφήνει σήμερα, μετά από 33 χρόνια, ως Αναστάσιος της Αλβανίας. Είναι δύσκολο να βρούμε, στην ιστορική μας μνήμη, κάποιον -οποιασδήποτε άλλης εθνικότητας- που να έχει ταυτιστεί τόσο περήφανα και αφοσιωμένα, με λόγια και έργα, με το όνομα της Αλβανίας όσο ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος.
Γνωρίζω ότι πολλοί από εμάς, τους Αλβανούς, μπορεί να διαφωνούν με αυτά που μόλις είπα. Αλλά ας κάνουν υπομονή και ας σκεφτούν με ανοιχτή καρδιά, απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις ή υποψίες των γειτόνων, και ας κοιτάξουν μόνο τις πράξεις του, γιατί όπως ένα καλό δέντρο γίνεται γνωστό από τους καρπούς του, έτσι και η ταύτισή του με την Αλβανία μας είναι εμφανής πέρα από κάθε αμφιβολία.
Σήμερα, το όνομα του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας ακούγεται στα ιερά δίπτυχα όλων των λειτουργικών γλωσσών της Ορθόδοξης οικουμένης, κατατασσόμενο αμέσως μετά τις πατριαρχικές έδρες και τις δύο παλαιότερες αυτοκέφαλες εκκλησίες- αυτές της Κύπρου και της Ελλάδας. Ακούγοντας αυτή τη λειτουργική τιμή, είναι αδύνατο να μην ευγνωμονεί κανείς τον άνθρωπο που αποχαιρετούμε σήμερα, ιδιαίτερα όταν θυμάται ότι μετά από 23 χρόνια στις φλόγες της αθεϊστικής κόλασης, η Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας δεν ήταν παρά μια σκιά ανάμνησης. Με το πνεύμα που της έδωσε ο ποιμένας της, ο Αναστάσιος της Αλβανίας, η Εκκλησία αυτή αποτελεί σήμερα ένα θεμελιώδες κεφάλαιο της ανεξαρτησίας, της ακεραιότητας και της κυριαρχίας της Αλβανίας – μια Ελεύθερη Εκκλησία σε ένα Ελεύθερο Κράτος.
Πόσο συγκινητική, μέσα στη στωική συνοχή της ποιμαντικής του ζωής, και πόσο εξίσου συγκλονιστική για όλους τους σκεπτικιστές και αμφισβητίες του, ακούγεται η δήλωσή του σήμερα, μπροστά στο άψυχο σώμα του -το σώμα του ανακαινιστή της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας μια δήλωση που έκανε δημόσια μόλις πρόσφατα, σε μια συνέντευξη που έδωσε στον ελληνικό Τύπο. Μια δήλωση που ακούγεται τώρα πιο αλβανική από την αλβανική όλων όσων είχαν προκαταλήψεις και αμφισβητούσαν τον Αρχιεπίσκοπο της Αλβανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ως Έλληνα, απλά και μόνο επειδή ήταν Έλληνας στην εθνικότητα:
«Ο διάδοχός μου θα είναι Αλβανός. Ταξιδεύω σε όλο τον κόσμο από το 1963. Έχω μάθει να σέβομαι τους άλλους όπως είναι, να λαμβάνω υπόψη μου τα δικαιώματά τους. Φανταστείτε να είχαμε μια παρόμοια κατάσταση στην Ελλάδα: θα δεχόμασταν να ηγείται της Εκκλησίας της Ελλάδας ένας Βούλγαρος ή ένας Σέρβος; Φυσικά και όχι! Θεωρώ δεδομένο ότι ο διάδοχός μου θα είναι Αλβανός. Δεν πήγαμε στην Αλβανία για να χτίσουμε μια αποικία· πήγαμε για να ιδρύσουμε μια αυτοκέφαλη εκκλησία της Αλβανίας. Δεν είναι μέρος της Εκκλησίας της Ελλάδας· είναι μία από τις 14 αυτοκέφαλες ορθόδοξες εκκλησίες του κόσμου».
Τι άνθρωπος, τι ποιμένας, τι συμφιλιωτής και ειρηνοποιός, τι Έλληνας κατά την εθνικότητα και Αλβανός κατά την κρατική υπόσταση! Η μαρτυρική αξιοπρέπεια αυτής της Εκκλησίας και του ηγέτη της -πλυμένη με τον ιδρώτα και το αίμα των μεγάλων δεινών του Χριστόφορου Κίσι, του Δαμιανού Κοκονέσι, της Ειρήνης Μπανούσι και τόσων άλλων- αποκαταστάθηκε πλήρως από τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο στο βωμό της αναγέννησής της. Παραχώρησε στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας, στον κλήρο της και στους πιστούς της την ευκαιρία να παραλάβουν τη δάδα από αυτόν τον θριαμβευτή αθλητή του Χριστού και να την συνεχίσουν με πλήρη ελευθερία, αμετάκλητη ανεξαρτησία και εγγυημένη ασφάλεια.
Αν κάποιος το επιθυμεί, μπορεί να μάθει πολλά από την κληρονομιά αυτού του ανθρώπου, ο οποίος, με σπάνια σοφία, απέρριψε εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες, προσκλήσεις για εχθρότητα, μονομαχίες και πολεμική, που του επιτέθηκαν αμείλικτα από όλες τις πλευρές, μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του. Αυτός, ο οποίος δεν ήταν γηγενής και ο οποίος, επομένως, θα μπορούσε να έχει ακόμη μεγαλύτερη νομιμοποίηση να θρηνήσει για διακρίσεις και κακομεταχείριση, αντ’ αυτού επέλεξε να ακολουθήσει την καθοδήγηση του Αποστόλου Παύλου:
«Αν και είμαι ελεύθερος και δεν ανήκω σε κανέναν, έκανα τον εαυτό μου δούλο σε όλους, για να κερδίσω όσο το δυνατόν περισσότερους για τον λόγο του Κυρίου» (Α΄ Κορ. 1, 19).
Εξαιρετικά πολυμαθής όσο λίγοι και ανοιχτός στους μεγάλους πολιτισμούς του κόσμου, ο Αρχιεπίσκοπος των εννέα γλωσσών -ο οποίος, στις συζητήσεις μας, απολάμβανε να ανταλλάσσουμε απόψεις για τα όμορφα κομμάτια της Βίβλου ή της κοσμικής λογοτεχνίας, στις στιγμές που απέμεναν μετά την στενάχωρη συζήτηση για τα προβλήματα της Εκκλησίας- σίγουρα δεν θα μου το κρατούσε κακία. Αντιθέτως, είμαι πεπεισμένος ότι θα χαμογελούσε αν τον αποχαιρετούσα με ένα απόσπασμα από το De Profundis του Όσκαρ Ουάιλντ:
«Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν για την αγάπη και τον θαυμασμό των άλλων. Αλλά πρέπει να ζούμε για να αγαπάμε και να θαυμάζουμε τους άλλους. Αν κάποιος μας δίνει αγάπη, πρέπει να δεχτούμε ότι είμαστε ανάξιοι γι’ αυτήν. Κανείς δεν είναι άξιος να αγαπηθεί. Το ίδιο το γεγονός ότι ο Θεός αγαπάει τον άνθρωπο μας λέει ότι στη θεία τάξη πραγμάτων, η αιώνια αγάπη δίνεται ακριβώς σε εκείνους που είναι αιώνια ανάξιοι γι’ αυτήν. Αν αυτό φαίνεται πολύ πικρό, ας το αντιστρέψουμε και ας πούμε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι άξιοι να αγαπηθούν, εκτός από εκείνους που πραγματικά το αξίζουν».
Πολυαγαπημένοι Ορθόδοξοι πιστοί που συγκεντρωθήκατε από όλες τις γωνιές της χώρας και όχι μόνο, σήμερα, η Ορθόδοξη κοινότητα, όχι μόνο στην Αλβανία αλλά παντού, πενθεί. Σήμερα, η Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας βρίσκεται σε πένθος.
Αλλά ας πούμε και πάλι, μαζί με τον Άγιο Παύλο: «Χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε! Το ξαναλέω, να χαίρεστε!» (Φιλιππησίους IV, 4).
Χάσατε σε αυτή τη ζωή τον αρχιεπίσκοπο 33 ετών, ο οποίος με το πέρασμά του στον Κύριο «άλλαξε τη ζωή» – έκφραση που ο ίδιος θεωρούσε μία από τις ωραιότερες της αλβανικής γλώσσας – αλλά κερδίσατε τον Αναστάσιο της Αλβανίας.
Κερδίσατε έναν συνήγορο, εκεί ψηλά, δίπλα στον Κύριο, τον οποίο η λειτουργία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου αποκαλεί τόσο όμορφα «φίλο της ανθρωπότητας». Κερδίσατε το παράδειγμα ενός υπηρέτη της συμφιλίωσης επί της γης, τον οποίο εναπόκειται τώρα σε όλους σας να ακολουθήσετε.
Είθε η ειρήνη να είναι στην ψυχή του Αναστασίου της Αλβανίας στην αιωνιότητα και η θλίψη αυτής της ημέρας να φέρει σε κάθε καρδιά την παρηγοριά του Κυρίου της Ζωής.
Αμήν.